Thương hàn là một bệnh nhiễm trùng đường tiêu hóa, bệnh gây nên bởi vi khuẩn thương hàn (Salmonella), có khả năng lây lan thành dịch (nhiều người mắc bệnh) và có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm. Vì vậy, cần hết sức cảnh giác và phòng bệnh tốt.
Căn nguyên của bệnh là gì?
Căn nguyên gây bệnh thương hàn là do trực khuẩn Salmonella (S. typhi và S. paratyphi A, B) gây nên. Vi khuẩn thương hàn vào trong cơ thể, sau khi bị chết sẽ giải phóng ra nội độc tố. Nội độc tố rất độc hại làm tổn thương ruột (kích thích ruột gây đau bụng, làm chảy máu, hoặc có thể gây thủng ruột). Nội độc tố đi vào máu đến hệ thần kinh trung ương làm tổn thương thần kinh và nhiễm độc toàn thân.
Biểu hiện của bệnh thương hàn như thế nào?
Bệnh khởi phát đột ngột, sốt cao liên tục (39 hoặc 400C), mệt mỏi kèm theo đau bụng, sôi bụng và trướng bụng là triệu chứng thường thấy. Đau bụng thường xuất hiện ở hố chậu phải, đi ngoài phân lỏng sền sệt, màu vàng nâu, rất khắm, khoảng 5-6 lần/ngày. Một số người lớn có thể bị táo bón. Sang tuần thứ hai có thể biểu hiện của nhiễm độc thần kinh (nhức đầu, mất ngủ, ác mộng, ù tai, nói ngọng). Nặng hơn, bệnh nhân tay run bắt chuồn chuồn hoặc nằm bất động, vẻ mặt thờ ơ, đờ dẫn, li bì, mê sảng, hôn mê (thường ít gặp).
Trong tuần thứ hai, có thể có xuất hiện phát ban nhỏ, bằng phẳng ở ngực, bụng, mạn sườn. Ban xuất hiện khoảng từ 7 - 12 ngày rồi biến mất.
Để chẩn đoán bệnh thương hàn, ngoài các dấu hiệu lâm sàng cần xét nghiệm phân để tìm vi khuẩn (cấy phân vào tuần đầu và tuần thứ hai), cấy máu (tuần thứ hai). Để điều tra dịch tễ học, cần xác định kháng thể trong máu bệnh nhân (tuần thứ ba).
Trực khuẩn Salmonella typhi gây bệnh thương hàn.
Biến chứng gì có thể xảy ra?
Các biến chứng nguy hiểm nhất của bệnh thương hàn là chảy máu đường ruột hoặc thủng ruột hoặc nhiễm khuẩn huyết. Các biến chứng này thường xảy ra vào tuần thứ ba của bệnh, mặc dù tỷ lệ xảy ra không nhiều (khoảng 5%). Tuy vậy, rất nguy hiểm nếu chảy máu với số lượng nhiều sẽ làm tụt huyết áp gây sốc, có thể tử vong nếu cấp cứu không kịp thời.
Khi bị thủng ruột sẽ rất nguy hiểm bởi vì sẽ gây viêm phúc mạc cấp tính, nếu phát hiện sớm và chữa trị kịp thời có thể sốc nhiễm trùng, nhiễm độc, nếu không phát hiện và điều trị tích cực tính mạng người bệnh có thể bị đe dọa hoặc hậu quả để lại có thể rất xấu (gây dính ruột về sau).
Ngoài ra, còn có thể bị viêm cơ tim, viêm phổi, viêm tụy tạng và gây nhiễm trùng một số cơ quan khác (bàng quang, thận, màng não, tủy sống…).
Nguyên tắc điều trị
Cần điều trị nguyên nhân bằng kháng sinh, nên dựa vào phác đồ điều trị của Bộ Y tế hoặc tham khảo kết quả của kháng sinh đồ (nếu có). Với bệnh thương hàn, nguyên tắc dùng kháng sinh liều từ thấp đến cao nhằm đề phòng vi khuẩn chết hàng loạt giải phóng nhiều độc tố rất nguy hiểm cho người bệnh. Bên cạnh đó, cần bù nước và chất điện giải do sốt cao, tiêu chảy. Cần ăn các loại thức ăn dễ tiêu (lỏng, mềm) và đủ chất dinh dưỡng.
Phòng bệnh như thế nào?
Bệnh thương hàn lây theo đường ăn uống qua thức ăn, nước uống, thực phẩm bị nhiễm vi khuẩn thương hàn. Vì vậy, vệ sinh môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm là hết sức cần thiết. Cần ăn chín, uống chín. Cần quản lý chất thải, phân người bệnh thật tốt, không để vương vãi và nên cho chất sát khuẩn mạnh (vôi bột, cloraminB), nhất là ở các vùng nông thôn, miền núi.
Trung tâm Y tế dự phòng nên tổ chức kiểm tra định kỳ đội ngũ buôn bán, chế biến thực phẩm để tìm người lành mang vi khuẩn thương hàn và điều trị dứt điểm cho họ tránh để mầm bệnh đào thải ra môi trường, làm lây lan gây bệnh, gây dịch.