Y học cổ truyền gọi viêm phế quản là khái thấu, đàm ẩm và chia làm 2 thể để biện chứng luận trị: thể cấp tính và thể mạn tính. Xin giới thiệu những bài thuốc kinh nghiệm và các món ăn hỗ trợ chữa viêm phế quản ở người cao tuổi để bạn đọc nghiên cứu sử dụng.
Viêm phế quản cấp tính
Nguyên nhân do phong hàn phạm phế làm phế mất khả năng tuyên giáng, hàn thấp thương tỳ sinh đàm ẩm nên ho nhiều đờm. Người bệnh có triệu chứng: đờm loãng trắng dễ khạc, chảy nước mũi, ngứa cổ, khản tiếng, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch phù. Phép chữa: sơ phong tán hàn tuyên phế. Dùng một trong các bài thuốc:
Bài 1 - Hạnh tô tán: hạnh nhân 10g, tô diệp 10g, tiền hồ 10g, bán hạ chế 6g, chỉ xác 6g, gừng tươi 3 lát, trần bì 4g, phục linh 6g, cam thảo 6g, cát cánh 8g, đại táo 4 quả. Tán bột, ngày uống 15-20g với nước đun sôi ấm, chia 2 lần uống.
Bài 2 - Chỉ khái tán: hạnh nhân 12g, tử uyển 12g, cát cánh 8g, cam thảo 4g, tiền hồ 12g. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần, sau bữa ăn 1,5 giờ, uống ấm. Nếu đờm nhiều, rêu lưỡi trắng thêm bán hạ 12g, trần bì 8g. Nếu có hen suyễn thì bỏ cát cánh, thêm ma hoàng 6g.
Bài 3: hạt cải canh sao 6g, hạt củ cải sao 9g, vỏ quýt (trần bì) 6g, cam thảo 6g. Sắc nước uống thay nước trà.
Bài 4: nhân sâm 120g, thiên môn 240g, sinh địa 240g. Các vị sấy khô, tán vụn. Ngày dùng 30g, hãm nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì uống được.
Hạnh nhân là vị thuốc trong bài “Hạnh tô tán” trị viêm phế quản cấp và mạn tính.
Viêm phế quản mạn tính
Bệnh chia làm 2 thể: đàm thấp và thủy ẩm.
Thể đàm thấp: Người bệnh ho hay tái phát, trời lạnh ho tăng, đờm dễ khạc, sắc trắng loãng, buổi sáng ho nhiều, ngực đầy tức ăn kém, rêu lưỡi trắng dính, mạch nhu hoạt. Phép chữa: táo thấp hóa đờm chỉ khái. Dùng bài thuốc:
Bài 1: vỏ quýt sao 10g, vỏ vối sao 10g, hạt cải trắng 10g, bán hạ chế 8g, cam thảo dây 8g. Sắc uống ngày 1 thang.
Bài 2 - Viên trừ đờm: nam tinh chế 20g, bán hạ chế 20g, bồ kết chế 20g, phèn chua phi 20g, hạnh nhân 4g, ba đậu chế 4g. Tất cả tán bột làm viên. Ngày uống 10g, chia 2 lần.
Bài 3 - Nhị trần thang gia giảm: trần bì 10g, bán hạ 8g, phục linh 10g, cam thảo 10g, hạnh nhân 12g, thương truật 8g, bạch truật 12g. Sắc uống ngày 1 thang. Nếu đờm nhiều thêm bạch giới tử 8g, tức ngực thêm chỉ xác 12g. Nếu tỳ thận dương hư gây ho đờm nhiều, ngực sườn đầy trướng, miệng khát mà không muốn uống, uống bị nôn, lưng và tay chân lạnh, hoa mắt chóng mặt, thở ngắn, hồi hộp, lưỡi bệu rêu lưỡi trắng trơn, mạch huyết hoạt. Phép chữa: ôn dương lợi thấp trừ đờm.
Bài thuốc Linh quế truật cam thang gia giảm: bạch truật 8g, cam thảo 4g, phục linh 16g, quế chi 12g. Nếu hoa mắt chóng mặt, hồi hộp thêm bán hạ chế 8g, gừng sống 4g, bạch thược 12g.
Thể thủy ẩm: Ho hay tái phát, hen suyễn, thở nhiều ran rít, trời lạnh ho tăng, đàm nhiều loãng trắng. Nếu vận động mạnh thì các triệu chứng trên càng rõ, có thể không nằm được, sợ lạnh rêu lưỡi trắng trơn, mạch tế nhược. Phép chữa: ôn phế hóa đờm. Dùng bài thuốc:
Bài 1 - Tiểu thanh long thang gia giảm: ma hoàng 6g, quế chi 6g, càn cương 4g, tế tân 4g, ngũ vị tử 6g, bán hạ chế 8g, cam thảo 4g, bạch tiền 4g. Sắc uống ngày 1 thang. Nếu ho nhiều thêm tử uyển 12g, khoản đông hoa 8g. Ho đờm lọc xọc nhiều thêm đình lịch tử 12g.
Bài 2: bạch quả 100g, hạnh nhân 100g, hồ đào nhân 200g, lạc nhân 200g. Tất cả tán vụn; mỗi sáng dùng 20g đun với 200ml cho sôi, đập vào 1 quả trứng gà, thêm ít đường phèn khuấy tan, uống nóng. Trị viêm phế quản mạn tính, ho kéo dài khó thở, ngại nói, ngại vận động, lưng đau gối mỏi, tay chân lạnh.
Bài 3: hạnh nhân 100g, tử uyển 100g, ma hoàng sao 30g, tô tử 60g, mật ong 500g, đường đỏ 300g. Các vị thuốc sắc với 600ml nước còn 250ml, hòa với mật ong và đường đỏ đem hấp cách thủy trong 2 giờ, để nguội đựng lọ thủy tinh dùng dần. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 thìa canh. Công dụng: dự phòng sự tái phát của viêm phế quản mạn tính.