Khi bị táo bón nếu không cải thiện được bằng chế độ ăn uống và luyện tập có thể phải dùng tới thuốc trị táo bón. Tuy nhiên, cần biết lựa chọn loại thuốc táo bón nào và dùng như thế nào cho đúng không phải ai cũng biết. Bởi nếu dùng sai loại thuốc này cũng sẽ gây ra những bất lợi cho cơ thể.
Nguyên nhân gây táo bón
Táo bón là một triệu chứng có sự khó khăn, chậm trễ trong việc thải phân với số lượng phân ít và khô rắn hơn bình thường. Số lần thải phân không vượt quá 3 lần trong tuần. Một số nguyên nhân có thể gây nên tình trạng táo bón:
Rối loạn chức năng vận động đại tràng do: sai lầm trong ăn uống (ăn thiếu chất xơ, uống quá ít nước); ít vận động (làm nghề ngồi nhiều: thợ may, thư ký đánh máy), thói quen đại tiện xấu (thường xuyên nín nhịn khi mót đi tiêu) làm mất phản xạ đại tiện;
Rối loạn chuyển hóa và nội tiết (tăng calci máu, nhược giáp);
Tổn thương thực thể ở đại tràng, trực tràng, hậu môn gây trở ngại đường đào thải phân.
Do thuốc: thuốc chứa opium (thuốc phiện), thuốc kháng acid trị viêm loét dạ dày-tá tràng, thuốc chống trầm cảm... có thể gây táo bón.
Người bị táo bón trước hoặc song song với sử dụng thuốc (thậm chí để phòng ngừa táo bón) nên áp dụng các biện pháp sau: ăn nhiều chất xơ sợi hơn (rau cải, hoa quả), uống nhiều nước (1,5-2 lít nước hàng ngày, thêm nước cam, nước chanh), tái huấn luyện phản xạ đại tiện (đi đại tiện đúng giờ cố định) và chống nếp sinh hoạt tĩnh tại (vận động, thể dục thể thao).
Trực tràng bình thường.
Trực tràng giãn lớn do táo bón.
Các loại thuốc trị táo bón
Có thể chia làm 5 loại:
Thuốc trị táo bón tạo khối: thường là các hợp chất thiên nhiên (rau câu, cám lúa mì) hay bán tổng hợp (methyl cellulose) khi uống không bị hấp thu, có tính hút nước và trương nở làm tăng khối lượng phân, kích thích nhu động ruột.
Thuốc trị táo bón tăng thẩm thấu: một số thuốc có bản chất là muối (như magnesi sulfat, natri sulfat), đường (lactulose, sorbitol), là polymer (forlax) tác động theo cơ chế thẩm thấu: không hấp thu ở ruột, rút nước từ mô ruột trở vào lòng ruột theo lực thẩm thấu (cơ chế của đường lactulose, sorbitol) hoặc theo cơ chế có tính sinh lý hơn là liên kết với nước có sẵn trong lòng ruột (cơ chế của forlax) để giữ và duy trì thể tích chất lỏng trong lòng ruột làm dễ đi tiêu.
Thuốc làm trơn phân: có thể dùng dầu thực vật (dầu olive) hoặc có thuốc chứa dầu khoáng chất (dầu paraffin).
Thuốc làm mềm phân: thường dùng qua đường trực tràng, thích hợp cho phụ nữ có thai và trẻ em đặc biệt trong trường hợp bị trĩ, đau thắt ngực. Có loại dùng ống bơm (chứa dịch glycerol) bơm vào hậu môn.
Thuốc nhuận tràng kích thích: kích thích mạnh niêm mạc làm tăng nhu động ruột. Tránh dùng kéo dài (do làm mất trương lực ruột, mất kali). Có khá nhiều thuốc là dẫn chất anthraquinon lấy từ thực vật dùng trong Tây y lẫn Đông y: sené (phan tả diệp), rhubarbe (đại hoàng), aloe vera (lô hội)...
Và lưu ý khi sử dụng
Nên hết sức tránh dùng thuốc táo bón trừ trường hợp bị táo bón kéo dài hay làm nặng thêm một bệnh khác (tăng huyết áp, trĩ). Trước hết dùng thuốc loại ít tác dụng phụ (tạo khối, thẩm thấu, bơm hậu môn), nếu không cải thiện mới dùng thuốc trị táo bón loại kích thích là loại cho tác dụng mạnh nhưng có nhiều tác dụng phụ có hại.
Hiện có tình trạng lạm dụng thuốc trị táo bón loại kích thích đưa đến hai hậu quả: bị phụ thuộc thuốc và bị các tác dụng phụ của thuốc (có bệnh gọi là bệnh do thuốc nhuận trường giống như bị “hội chứng đại tràng bị kích thích”).
Nên dùng thuốc trị táo bón ngắn hạn, dùng sau 7-10 ngày nếu không hiệu quả phải đi khám bệnh để bác sĩ chẩn đoán nguyên nhân.
Không nên để bị táo bón mà phải phòng ngừa bằng các biện pháp không dùng thuốc kể ở trên.
Có một số trường hợp chưa bị táo bón vẫn phải dùng thuốc (có người bệnh được bác sĩ chỉ định thuốc trị táo bón nhưng không dùng do nghĩ rằng mình đâu bị táo bón), đó là các trường hợp bị bệnh đòi hỏi không được gắng sức: đau thắt ngực hoặc đã bị nhồi máu cơ tim, đã bị đột quỵ, đang bị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính... Những trường hợp này nếu đi tiêu phải rặn có thể bị tai biến do bệnh có sẵn.
Hiện nay có một số chị em làm đẹp giảm cân bằng cách uống các chế phẩm chứa các loại dược thảo gây nhuận tràng mạnh gọi là xổ. Điều rất rõ ràng là khi dùng thuốc hay chế phẩm có tác dụng làm cho xổ đến độ gây tiêu chảy trong thời gian đến mấy ngày, trong thời gian này ăn không được lại thêm tiêu tốn sức lực chạy vào cầu tiêu liên tục thì sẽ giảm cân đương nhiên. Tuy nhiên, cách làm đẹp như thế chắc chắn ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe.
PGS.TS. Nguyễn Hữu Đức
