Xã hội phát triển, con người càng lệ thuộc hơn vào thực phẩm chế biến sẵn và đồ công nghệ dẫn tới lười vận động. Đó là một trong những yếu tố nguy cơ của bệnh rối loạn chuyển hóa lipid - một bệnh lý gây nhiều biến chứng tim mạch nguy hiểm. Thuốc lựa chọn hàng đầu giúp giảm lipid máu là các statin ức chế HMG-CoA - enzym tham gia vào quá trình tổng hợp cholesterol. Song, hiện nay, có nhiều quan điểm trái chiều về lợi ích của việc sử dụng statin trong điều trị rối loạn lipid máu.
Statin ngăn ngừa hiệu quả cơn đau tim và đột quỵ
Để điều trị bệnh rối loạn lipid máu, statin là nhóm thuốc được lựa chọn ưu tiên vì nó làm giảm LDL hiệu quả, có thể làm tăng HDL và giảm triglycerid. Bên cạnh đó, statin có thể ngăn cản sự hình thành mảng xơ vữa. Hiện nay, có nhiều biệt dược thuộc nhóm thuốc này trên thị trường, thuốc có thể chứa một thành phần hoặc nhiều thành phần kết hợp.
Tuy nhiên, trong các nghiên cứu lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng lớn nhất gần đây nhằm đánh giá toàn diện về lợi ích và nguy cơ của các statin đối với bệnh nhân, các chuyên gia đều cho rằng lợi ích ngăn ngừa những cơn đau tim và đột quỵ mà statin mang lại lớn hơn rất nhiều so với những tác dụng không mong muốn. 10.000 bệnh nhân dùng statin trong vòng 5 năm ngăn ngừa được 1.500 cơn đau tim và đột quỵ mỗi năm. Con số này lớn hơn nhiều so với 200 bệnh nhân báo cáo gặp tác dụng không mong muốn bao gồm 5 bệnh nhân đau cơ, 100 bệnh nhân đái tháo đường, 10 bệnh nhân đột quỵ não và một số gặp tác dụng không mong muốn nhẹ khác (không bao gồm tổn thương gan, suy thận). Cũng theo GS. Rory Collins - Trưởng khoa sức khỏe cộng đồng của Nuffield Oxford, Mỹ, những tác dụng không mong muốn này sẽ biến mất khi bệnh nhân ngưng sử dụng statin (tác dụng đảo ngược), còn khi bị một cơn đau tim hoặc đột quỵ, sức khỏe của người bệnh sẽ bị tàn phá và khó có thể phục hồi. Vì vậy, các chuyên gia tim mạch hàng đầu của Anh cho rằng statin vẫn là một cách an toàn và hiệu quả để ngăn ngừa đau tim và đột quỵ với bệnh nhân rối loạn lipid máu.
Sử dụng statin cũng có thể gây đái tháo đường týp 2, tổn thương gan và cơ.
Statin gây nhiều tổn thương ở các bộ phận khác
Tương tự như nhiều thuốc hóa dược khác, statin là con dao hai lưỡi và có thể gây ra những tác dụng không mong muốn cho người dùng nhưng chưa tìm được căn nguyên cụ thể. Những tác dụng không mong muốn này đã được cảnh báo trong tờ hướng dẫn sử dụng thuốc. Trên thực tế, đây là một trong những nguyên nhân dẫn tới bệnh nhân tự ý dừng điều trị vì lo sợ nguy cơ các phản ứng bất lợi xảy ra với mình. Các tổn thương cụ thể do thuốc được biết đến là:
Tổn thương cơ: Đây là một trong những vấn đề thường gặp nhất, xảy ra ở 1-5% số người dùng thuốc và chiếm 25% tổng số các tác dụng phụ liên quan đến statin.
Đái tháo đường typ 2: Cơ quan Quản lý thuốc và thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã đưa ra khuyến cáo các statin có thể làm gia tăng lượng đường và glycosylated hemoglobin (HbA1c) trong máu. Nguy cơ bệnh tiểu đường xảy ra ở 9 - 13% bệnh nhân dùng loại thuốc này.
Ngoài ra, khi sử dụng statin, người bệnh có thể gặp phải những tổn thương ở thận, gan, thậm chí tử vong.
Lưu ý khi dùng nhóm thuốc này
Đối với các trường hợp người cao tuổi, nhẹ cân, có nhiều bệnh đi kèm hoặc dùng statin với các thuốc khác (đặc biệt là các thuốc hạ mỡ máu nhóm fibrate), người bệnh sau phẫu thuật có nguy cơ gặp các tác dụng phụ hơn các đối tượng khác. Hiện nay, không có phương pháp điều trị đặc hiệu các tổn thương cơ do nhóm statin ngoại trừ việc ngừng dùng thuốc. Để phát hiện sớm tổn thương, người bệnh cần xét nghiệm nồng độ men cơ (creatinine kinase), thử nghiệm men gan alanine aminotransferase trước khi dùng thuốc và kiểm tra lại hay ngưng thuốc khi có biểu hiện đau cơ, tăng biliburin máu hay vàng da xảy ra. Không sử dụng statin cùng lúc với các chất ức chế CYP3A4 mạnh bao gồm itraconazole và erythromycin để giảm nguy cơ gây bệnh cơ (myopathy), tiêu cơ vân (rhabdomyolysis). Chú ý: cần giới hạn liều statin khi dùng chung với các loại thuốc gemfibrosil, cyclosporin, danazol, amiodaron, verapamil, diltiazem.
Với bệnh nhân rối loạn lipid máu, bên cạnh dùng thuốc đều đặn, việc kiểm soát cân nặng, thay đổi chế độ ăn uống, thói quen sinh hoạt đã được chứng minh là đóng vai trò quan trọng không kém. Do đó, bệnh nhân cần tuân thủ chế độ ăn uống khỏe mạnh, hợp lý, tập thể dục đều đặn và từ bỏ các thói quen có hại như hút thuốc lá, uống quá nhiều rượu.