Mề đay là một phản ứng gây phù tại chỗ ở ngoài da, có cơ chế phức tạp, trong đó có sư can thiệp của chất trung gian hoá học chính là histamin. Biểu hiện trên da là những mảng phù, gồ lên và rất ngứa, có bờ rõ ràng, màu hồng hay đỏ nhưng ở trung tâm mảng mề đay thì thường nhạt màu hay hơi trắng. Mề đay thường có hình tròn, hình ovan hay ngoằn ngoèo, đặc biệt rất ngứa (ngứa nhiều hơn về đêm ) ảnh hưởng tới công việc và học tập. Kích thước của ổn thương rất khác nhau, có thể từ vài milimet đến vài centimet. Có một hay nhiều mảng mề đay nổi ở vị trí bất kì trên cơ thể, tuy nhiên mề đay hay thấy ở vùng mặc quần áo hoặc vùng nếp gấp nhiều hơn.
Diễn biến của mề đay thường thoáng qua và tùy từng người. Nó xuất hiện và lớn lên trong vòng từ vài phút đến vài giờ và biến mất sau 24 giờ với mề đay cấp. Mề đay không đau và khi biến mất không để lại vết bầm trên da trừ khi gãi gây trầy xước da hay bị chấn thương. Nếu mảng ngứa mà đau và biến mất để lại vết bầm thì coi chừng là bệnh khác.
Mề đay có thể đi kèm với hiện tượng phù mạch (sưng mặt, môi , bộ phận sinh dục, đầu chi...). Nếu chỉ có phù mạch mà không có mảng mề đay nên nghĩ tới và đi tìm nguyên nhân khác gây phù mạch như các thuốc chẳng hạn.
Tổn thương da do mề đay có bội nhiễm.
Nguyên nhân gây mề đay cấp
Các tác nhân gây mề đay thường gặp là: thuốc, thực phẩm, nọc côn trùng hay các nhiễm trùng, lông súc vật, bụi...
Nhiễm trùng (nhiễm virut hay vi khuẩn): Chiếm 80% các trường hợp trong đó nhiễm virut hay gặp hơn vi khuẩn. Virut hay gặp nhất là piconavirus, coronavirus, virut hợp bào hô hấp...
Nhiễm ký sinh trùng: Nhiễm giun lươn, sán chó, giun đũa... cũng là một nguyên nhân đáng chú ý gây ra mề đay cấp. Ăn cá sống có chứa ký sinh trùng Anisakis simplex cũng có thể gây mề đay.
Thuốc: Bất cứ loại thuốc nào cũng có thể gây ra dị ứng, nhưng kháng sinh là nhóm thuốc hay gây dị ứng, trong đó kháng sinh nhóm cephalosporin (cephalexin, cefuroxim, cepodoxime...) là hay gây dị ứng hơn cả.
Nọc côn trùng: Các loại ong như ong bò vẽ, ong bắp cày hay kiến lửa, con rệp....
Mủ cao su: Việc tiếp xúc với mủ cao su như bóng bay, găng tay... cũng có thể gây mề đay, phù mạch, hen suyễn thậm chí sốc phản vệ.
Thực phẩm và phụ gia thực phẩm: Thường mề đay sẽ xuất hiện trong vòng 30 phút sau khi ăn hay uống các thực phẩm gây dị ứng. Ở trẻ em hay gặp là: sữa, trứng, đậu phộng, hạt trái cây, đậu nành, lúa mì.
Điều trị mề đay cấp như thế nào?
Thuốc kháng histamin H1: Có thể dùng thế hệ 1 như chlorpheniramine, dexchlorpheniramin, diphenhydramine, hydroxyzine... hoặc thế hệ 2 như cetirizine, loratadine, fexofenadine.... Người ta ưa thích dùng thế hệ 2 hơn vì ít gây tác dụng phụ hơn thế hệ 1 và dùng ngày 1 lần. Các tác dụng phụ hay gặp khi dùng thuốc kháng histamin thế hệ 1 bao gồm: ngầy ngật, buồn ngủ, khô miệng, táo bón, bí tiểu... Nếu dùng liều quá cao có thể li bì, co giật. Phụ nữ có thai chỉ được sử dụng loratadine, cetirizine và chlorpheniramine. Phụ nữ cho con bú chỉ dùng cetirizine hoặc loratadine để tránh ngầy ngật cho con vì thuốc này qua sữa rất ít.
Khám da liễu cho bệnh nhân.
Thuốc kháng histamin H2: Các kháng histamin H2 bao gồm cimetidine, ranitidine, famotidine.... Đây là các thuốc chủ yếu dùng trong bệnh viêm loét dạ dày, nhưng nếu phối hợp kháng histamin H1 ở trên với nhóm này thì sẽ hiệu quả hơn trong điều trị mề đay cấp.
Glucocorticoid: Gồm prednisone, methylprednisolon... Có thể thêm vào cùng với kháng histamin để điều trị các chứng mề đay kéo dài hoặc nặng. Lưu ý thuốc này phải có chỉ định của bác sĩ và không dùng dài ngày, nên uống sau ăn sáng...
Kháng sinh: Không dùng kháng sinh thường quy trong điều trị mề đay. Chỉ dùng khi nghi ngờ mề đay do Mycoplazma Pneumoniae và kém đáp ứng với các thuốc trên. Kháng sinh chọn trong trường hợp này là azithromycin.
Thuốc bôi: Có thể dùng thuốc bôi để làm giảm nhanh triệu chứng tại chỗ, thuốc bôi có thể chứa thuốc kháng histamin như phenergan hoặc chứa corticoide như eumovate... những thuốc bôi này còn hay được dùng trong những trường hợp sẩn ngứa và côn trùng cắn.
Trường hợp nặng: Mề đay kèm theo khó thở, thở rít, khò khè, tím tái, ói mửa, vật vã... thì đó là dạng dị ứng nặng, bao gồm cả sốc phản vệ. Những trường hợp này phải điều trị tại bệnh viện với thuốc tiêm: andrenalin, methylprednisolon, dimedrol....
Dù bị mề đay do nguyên nhân gì thì việc dùng thuốc uống hay bôi cũng cần theo chỉ định của bác sĩ. Nếu xác định được nguyên nhân gây dị ứng thì tuyệt đối tránh tiếp xúc lại với tác nhân đó trong bất cứ tình huống nào để phòng bệnh. Nếu tác nhân đó quá phổ biến có thể gặp bất cứ khi nào thì nên tới trung tâm dị ứng miễn dịch để thực hiện giải dị ứng với tác nhân đó. Những trường hợp không xác định được nguyên nhân gây dị ứng thì nên tạo môi trường trong sạch, không khói bụi. Nên vệ sinh phòng ốc, máy lạnh thường xuyên...