Ở nước ta, điều trị nghiện các dạng thuốc phiện bằng methadone đã được tiến hành trong 10 năm qua, đã mang lại nhiều lợi ích cho người bệnh, gia đình và cộng đồng. Thế nhưng giờ đây lại có thêm thuốc thay thế buprenorphine, giúp tăng thêm cơ hội, sự lựa chọn điều trị cho những bệnh nhân này...
60% người nghiện ma túy là các chất dạng thuốc phiện
Ở nước ta, theo báo cáo của Bộ Công an, cuối năm 2018 có khoảng hơn 220.000 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý, trong đó trên 60% là nghiện các chất dạng thuốc phiện. Người nghiện chất dạng thuốc phiện, tiêm chích ma túy là nhóm có tỷ lệ nhiễm HIV cao do sử dụng chung bơm kim tiêm khi tiêm chích ma túy.
Nghiện ma túy được coi là bệnh mạn tính của não bộ, hiện chưa có phương thuốc đặc hiệu để chữa khỏi. Các giải pháp cai nghiện hiệu quả không cao, tỷ lệ tái nghiện lên đến trên 90%. Vì vậy, trên thế giới, điều trị nghiện các CDTP bằng thuốc thay thế hiện được coi là một trong những giải pháp ưu việt nhất hiện nay, chủ yếu là điều trị bằng methadone và buprenorphine.
Hiện cả nước đã có hơn 54.000 người nghiện các chất dạng thuốc phiện đang được điều trị bằng methadone. Mặc dù methadone là biện pháp an toàn và hiệu quả cao, tuy nhiên, việc bệnh nhân phải đến cơ sở y tế hàng ngày để uống cũng là một trở ngại trong duy trì điều trị, nhất là với bệnh nhân các tỉnh miền núi hoặc vùng sâu, vùng xa.
TS. Nguyễn Hoàng Long (giữa) cắt băng khởi động Chương trình điều trị nghiện bằng buprenorphine.
Và việc triển khai điều trị buprenorphine
Trên thế giới, buprenorphine được sử dụng để điều trị cho người nghiện các chất dạng thuốc phiện từ năm 1995 tại Pháp và hiện nay đã có 40 quốc gia trên thế giới áp dụng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng đã đưa buprenorphine vào danh mục thuốc thiết yếu từ năm 2005. Theo báo cáo của WHO năm 2015, khu vực châu Âu đã có tới 59% các nước đang triển khai điều trị bằng buprenorphine.
Tại Việt Nam, điều trị nghiện các CDTP bằng thuốc buprenorphine đã được thí điểm ban đầu từ năm 2015 trong khuôn khổ hai nghiên cứu của Trường đại học Y Hà Nội và Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả đánh giá hiệu quả của điều trị buprenorphine cho thấy: Buprenorphine ngoài lợi ích tương tự như methadone là giúp người nghiện các chất dạng thuốc phiện giảm lệ thuộc vào heroin hoặc thuốc phiện, giảm hội chứng cai; phòng được các bệnh lây truyền qua đường máu như HIV, viêm gan B, viêm gan C; giảm tử vong do dùng quá liều heroin; giảm các hành vi phạm pháp; giúp người nghiện phục hồi chức năng tâm lý xã hội, lao động và hòa nhập cộng đồng thì buprenorphine có tác dụng kéo dài tới 72 giờ, nên khi điều trị bằng buprenorphine người bệnh chỉ cần 2-3 ngày mới phải đến cơ sở y tế một lần. Từ đó cũng giảm đáng kể thời gian đi lại cho người bệnh nhất là những bệnh nhân ở xa, nên tăng sự tuân thủ điều trị. Do không có tương tác thuốc, nên điều trị buprenorphine ở người nghiện ma túy nhiễm HIV đang điều trị ARV cũng không cần phải tăng liều thuốc ARV và liều buprenorphine; buprenorphine cũng ít tác dụng phụ hơn...
TS. Nguyễn Hoàng Long, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS cho biết, mặc dù thuốc đã triển khai tại nhiều nước trên thế giới, tuy nhiên lại là mới ở Việt Nam, do vậy Cục Phòng, chống HIV/AIDS dự kiến: Giai đoạn đầu triển khai thí điểm tại một số tỉnh, ưu tiên các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa như: Sơn La, Điện Biên, Nghệ An, Yên Bái, Hòa Bình, Lai Châu, Thanh Hóa. Những tỉnh này trước tiên là triển khai tại các cơ sở điều trị methadone. Sau đó có thể cấp phát thuốc về cho nhân viên y tế thôn bản để họ cấp cho bệnh nhân nhằm giảm quãng đường và thời gian đi lại của bệnh nhân. Sau giai đoạn thí điểm, tùy kết quả, Cục Phòng, chống HIV/AIDS có thể sẽ tham mưu cho Bộ Y tế triển khai rộng rãi ra toàn quốc như điều trị methadone hiện nay.
Hiện nay, thuốc buprenorphine đang được cấp miễn phí từ nguồn dự án hỗ trợ và khi hết dự án Nhà nước sẽ mua từ ngân sách để cấp miễn phí cho bệnh nhân. Một số cơ sở điều trị sẽ thu phí dịch vụ để phục vụ cho việc duy trì điều trị của bệnh nhân giống như điều trị methadone.Bệnh nhân có thể trao đổi với thầy thuốc tại cơ sở điều trị methadone trước điều trị để biết thêm thông tin chi tiết.