1. Vì sao phụ nữ giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh hay bị mất ngủ?
Phụ nữ bước vào giai đoạn mãn kinh thường gặp mất ngủ do sự sụt giảm mạnh của hormone sinh dục, đặc biệt là estrogen và progesterone. Estrogen giảm làm rối loạn điều hòa nhiệt độ cơ thể, dẫn đến bốc hỏa và đổ mồ hôi ban đêm - hai nguyên nhân hàng đầu khiến giấc ngủ bị gián đoạn.
Progesterone vốn có tác dụng an thần nhẹ, cũng suy giảm, khiến phụ nữ khó thư giãn và khó vào giấc hơn. Bên cạnh đó, sự thay đổi hormone làm tăng nguy cơ rối loạn tâm trạng như lo âu, trầm cảm, càng khiến việc ngủ trở nên khó khăn.
Các triệu chứng tiết niệu như tiểu đêm, tiểu gấp cũng thường xuất hiện vì niêm mạc đường tiết niệu trở nên nhạy cảm hơn. Đau xương khớp và cơn bốc hỏa kéo dài khiến chất lượng giấc ngủ tiếp tục giảm. Stress trong cuộc sống, gánh nặng công việc và gia đình vào tuổi trung niên cũng góp phần gia tăng mất ngủ.
Tổng hợp các yếu tố nội tiết, thể chất và tâm lý khiến mất ngủ trở thành một trong những triệu chứng phổ biến, kéo dài và ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống của phụ nữ mãn kinh. Điều trị mất ngủ ở nhóm đối tượng này không chỉ đơn thuần là dùng thuốc ngủ mà cần lựa chọn theo đúng cơ chế gây bệnh.
Phụ nữ bước vào giai đoạn mãn kinh thường mất ngủ do sự sụt giảm mạnh của hormone.
2. Các thuốc điều trị mất ngủ giai đoạn mãn kinh
2.1 Liệu pháp hormone (HRT)
HRT - liệu pháp bổ sung estrogen hoặc kết hợp estrogen và progestin, hiện là phương pháp hiệu quả nhất để xử lý các triệu chứng vận mạch như nóng bừng, đổ mồ hôi đêm. Khi cải thiện được các đợt nóng bừng, giấc ngủ cũng trở nên sâu và ổn định hơn. HRT giúp ổn định trung tâm điều hòa thân nhiệt tại vùng dưới đồi, giảm số lần thức giấc về đêm và tăng thời gian ngủ sâu.
Các dạng dùng phổ biến gồm miếng dán, gel estrogen hoặc estrogen uống phối hợp progestin đối với phụ nữ còn tử cung.
Tuy nhiên, HRT không phù hợp với người có tiền sử ung thư vú, huyết khối tĩnh mạch sâu hoặc bệnh tim mạch nặng. Do đó, việc điều trị luôn cần được chỉ định và theo dõi bởi bác sĩ nội tiết.
2.2 Thuốc chống co giật
Nhóm thuốc chống co giật đôi khi được sử dụng để giảm triệu chứng bốc hỏa ở phụ nữ tiền mãn kinh, mãn kinh nhờ tác động lên hệ thần kinh trung ương và trung tâm điều hòa nhiệt độ. Trong đó, gabapentin là lựa chọn đáng chú ý, thường dùng khi phụ nữ không thể hoặc không muốn sử dụng liệu pháp hormone.
Gabapentin dùng liều thấp buổi tối vừa giúp giảm nóng bừng, vừa có tác dụng an thần nhẹ, phù hợp với người có rối loạn giấc ngủ kèm đau cơ, xương hoặc đau thần kinh. Khi sử dụng thuốc, người dùng có thể gặp các tác dụng phụ như chóng mặt, buồn ngủ, tăng cân, mờ mắt hoặc phù tay chân. Những biểu hiện này thường được kiểm soát bằng cách điều chỉnh liều. Vì vậy, thuốc chỉ được dùng khi có bác sĩ kê đơn và theo dõi, người bệnh không tự ý mua hoặc thay đổi liều lượng.
2.3 Thuốc chống trầm cảm
Bên cạnh HRT, một số thuốc chống trầm cảm cũng được chứng minh giúp cải thiện giấc ngủ gián tiếp. SSRIs/SNRIs liều thấp như citalopram, paroxetine, venlafaxine có thể giảm 40–65% tần suất nóng bừng. Nhóm thuốc này đặc biệt hữu ích cho phụ nữ có lo âu, trầm cảm hoặc không phù hợp với liệu pháp hormone.
2.4 Thuốc ngủ 'nhóm Z'
Thuốc nhóm Z như zolpidem hoặc zopiclone có thể hỗ trợ trong các giai đoạn mất ngủ cấp tính. Tuy nhiên, nhóm thuốc này tiềm ẩn nguy cơ lệ thuộc, chóng mặt hoặc rối loạn trí nhớ ngắn hạn, đặc biệt ở người lớn tuổi. Vì vậy, thuốc ngủ chỉ nên dùng trong khoảng 2 - 4 tuần và phải có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
2.5 Melatonin
Sự sụt giảm melatonin tự nhiên ở phụ nữ tiền mãn kinh và mãn kinh, khiến thời gian vào giấc kéo dài và dễ thức giấc về đêm. Melatonin liều thấp (0,5 - 3 mg) có thể cải thiện thời gian vào giấc và chất lượng giấc ngủ.
Không nên tự ý dùng thuốc ngủ kéo dài mà cần được thăm khám để cá thể hóa điều trị
3. Hướng tiếp cận không dùng thuốc
Các chuyên gia giấc ngủ khẳng định thuốc chỉ giải quyết khoảng 30- 40% vấn đề. Liệu pháp nhận thức, hành vi cho mất ngủ (CBT-I) mới là phương pháp được khuyến cáo hàng đầu, mang lại hiệu quả tương đương thuốc ngủ nhưng duy trì bền vững hơn.
Các biện pháp hỗ trợ tại nhà cũng đóng vai trò quan trọng, bao gồm:
- Tắm nước ấm trước ngủ 1 giờ
- Giữ phòng ngủ tối, yên tĩnh, mát
- Hạn chế màn hình điện thoại 1–2 giờ trước ngủ
- Tránh caffeine sau 14h
- Tập thể dục đều đặn
- Thiền 5–10 phút trước ngủ
4. Khi nào cần đi khám mất ngủ?
Phụ nữ tiền mãn kinh và mãn kinh nên đến khám chuyên khoa khi:
- Mất ngủ kéo dài trên 3 tháng
- Nóng bừng đêm xảy ra thường xuyên
- Có lo âu, trầm cảm kèm theo
- Ngủ ngáy, nghi ngờ ngưng thở khi ngủ
- Giảm rõ rệt chất lượng sống hoặc hiệu suất công việc...
Mất ngủ trong giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh hoàn toàn có thể kiểm soát nếu xác định đúng nguyên nhân. Tùy theo triệu chứng, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp phù hợp. Quan trọng nhất, phụ nữ không nên tự ý dùng thuốc ngủ kéo dài mà cần được thăm khám để cá thể hóa điều trị, kết hợp thay đổi lối sống và liệu pháp hành vi nhằm phục hồi giấc ngủ tự nhiên một cách bền vững.
Mời xem thêm video được quan tâm:
3 nguyên nhân khiến bạn mất ngủ I SKĐS #shorts
