Hiện nay có rất nhiều thuốc giải lo âu trên thị trường nhưng cách lựa chọn và sử dụng chúng như thế nào cho hợp lý và hiệu quả là điều không phải dễ dàng, đôi khi lợi bất cập hại. Liệu thuốc giải lo âu có gây lo âu hay không? Khi phải dùng thuốc, người bệnh thường do dự tự hỏi liệu thuốc có gây nghiện không, dùng thuốc đến bao giờ, mua ở đâu…
Hiện nay, thuốc an thần giải lo âu là một trong những loại thuốc được sản xuất và tiêu thụ nhiều trên thế giới. Tại Hoa Kỳ, con số này đã lên đến hàng chục tỷ đô la. Và thuốc giải lo âu có mặt trong hầu hết các đơn thuốc của bác sĩ ở các chuyên khoa, đặc biệt ở khoa tâm thần bởi lẽ hầu như tất cả bệnh tâm thần đều có triệu chứng lo âu và mất ngủ.
Trong bài viết này chỉ nêu lên một số kinh nghiệm dùng thuốc giải lo âu được ưa chuộng nhất trên thế giới hiện nay. Đó là nhóm thuốc benzodiazepine với nhiều biệt dược và tên thương mại khác nhau như: seduxen, diazepam, lexomil, rivotril, tranxene…
Tác dụng chính của thuốc giải lo âu
Thuốc giải lo âu có tác dụng gây ngủ. Tác dụng này có thể xuất phát từ việc giảm lo âu dẫn đến dễ ngủ thường được dùng trong tình trạng mất ngủ với triệu chứng lo âu chiếm ưu thế. Thuốc làm giảm các triệu chứng co giật như trong động kinh, co giật do uốn ván… ở đây thuốc thường dùng cả đường uống cũng như đường tĩnh mạch. Thuốc giải lo âu có tác dụng phụ gây giảm trí nhớ, đặc biệt là trí nhớ ngắn hạn, gây nghiện và lệ thuộc thuốc, gây lệ thuộc cả về tâm thần và cơ thể, vì vậy các thuốc này được xếp vào nhóm hướng thần, gây nghiện. Thuốc gây lo âu thứ phát, nhất là khi đang dùng thuốc mà bỏ thuốc đột ngột do tác dụng ngược hay do tình trạng lệ thuộc thuốc thường xảy ra ở người có rối loạn nhân cách… Gây kích động tâm thần và hành vi do phản ứng ngược, nhất là khi dùng cho tuổi thanh thiếu niên.
Ai cần dùng thuốc giải lo âu?
Thuốc được chỉ định điều trị trong trường hợp:
- Lo âu quá mức như lo âu lan tỏa hay các cơn lo âu kịch phát như cơn hoảng sợ, hay lo âu trong các bệnh nội khoa …
- Trong điều trị trạng thái động kinh (động kinh liên tục giữa các cơn không hồi tỉnh), thuốc hay dùng là seduxen, rivotril… thường dùng tiêm tĩnh mạch chậm hay truyền tĩnh mạch…
- Thuốc dùng để gây an thần giãn cơ trong trường hợp tiền mê hay trước khi nội soi, hay trong trường hợp bệnh nhân không hợp tác khi chụp cộng hưởng từ…
- Thuốc đặc biệt hay dùng và không thể thiếu được trong chuyên khoa tâm thần để điều trị trường hợp kích động đập phá, chống đối gây các hành vi nguy hiểm. Một kết hợp nữa hay dùng benzodiazepine trong chuyên khoa tâm thần là dùng kết hợp với các thuốc chống trầm cảm, nhất là trong những ngày đầu khi mà thuốc chống trầm cảm chưa phát huy tác động thực sự bởi lẽ lo âu thường là bạn “đồng hành” của trầm cảm và chính triệu chứng lo âu nhiều khi dẫn đến tự sát… Và nó cũng còn được dùng trong một số trường hợp mất ngủ không thường xuyên khi gặp căng thẳng hay stress trong đời sống…
Người ta ngày càng nhận thấy nhiều tác dụng của thuốc giải lo âu và tác dụng này thường kết hợp với nhau, tùy theo đường dùng, liều lượng…
Bên cạnh các tác dụng trên, cần lưu ý đến một số chống chỉ định sau:
- Cũng như mọi thuốc khác tuyệt đối không dùng benzodiazepine cho người bị dị ứng hay quá nhạy cảm với nhóm thuốc này. Trong thực tế, trường hợp dị ứng với nhóm thuốc này rất hiếm.
- Không được dùng thuốc cho bệnh nhân bị chứng nhược cơ (myasthénie) vì dẫn đến nguy cơ liệt cơ hô hấp, gây tử vong, đặc biệt ở người già…
Một số thận trọng khi dùng
- Do thuốc có tác dụng ức chế thần kinh trung ương làm giảm sự tỉnh táo nên khi dùng thuốc này thì không nên lái xe hoặc điều khiển máy móc nếu không có thể dẫn đến tai nạn.
- Vì thuốc cũng có thể gây lú lẫn tâm thần và gây giãn cơ dẫn đến ngã ở người cao tuổi… nên thận trọng kê đơn tính liều hợp lý và phải cảnh báo trước cho bệnh nhân và người nhà.
- Khi dùng thuốc này tuyệt đối không dùng rượu bia vì có sự tương tác tăng tác dụng lên thần kinh trung ương gây lú lẫn trầm trọng cho bệnh nhân.
- Thuốc giải lo âu gây nhiều tác dụng phụ, ngoài ra có một số trường hợp sử dụng sai mục đích vì vậy cần được quản lý chặt chẽ. Tuy nhiên, tránh hai khuynh hướng trái ngược nhau trong quản lý thuốc là buông lỏng quản lý dẫn đến lạm dụng sử dụng sai mục đích hoặc ngược lại quản lý “quá chặt” vì quy cho nó là gây nghiện như ma túy… nên bệnh nhân có nhu cầu sử dụng thực sự lại rất khó tìm kiếm thường phải qua con đường không chính thống, giá cả rất cao…
- Vì thuốc có khả năng gây lệ thuộc về tâm thần và cơ thể nên để tránh điều này cần thận trọng khi kê đơn cho những người có tiền sử lạm dụng nghiện rượu và ma túy. Thuốc cần kê đơn trong một thời gian không quá 4 tuần (theo y văn của Pháp), với liều có hiệu quả ở liều thấp nhất và khi giảm liều phải giảm từ từ, tránh bỏ thuốc đột ngột và cần kết hợp với việc củng cố tâm lý cho bệnh nhân. Cuối cùng, một điều không thể quên là nhóm thuốc này chỉ được dùng khi có đơn của bác sĩ, bệnh nhân không nên tự uống mà không có ý kiến của thầy thuốc chuyên khoa tâm thần.
BS. Lê Đào Nghĩa