1. Danh mục thuốc điều trị tiêu chảy cấp
Thuốc chống tiêu chảy: Loperamide (Imodium) (giảm đại tiện); Smecta (thuốc hấp phụ); Hidrasec (thuốc giảm tiết); Bismuth subsalicylate (Pepto-Bismol).
Thuốc Chống Nôn và Buồn Nôn: Ondansetron (Zofran); Dimenhydrinate (Dramamine)
Kháng sinh: Azithromycin; Ciprofloxacin
Thuốc chống ký sinh trùng: Tinidazole
Dung dịch bù nước và điện giải: Oral Rehydration Solutions (ORS)
2. Tác dụng thuốc điều trị tiêu chảy cấp
Các loại thuốc điều trị tiêu chảy cấp có nhiều tác dụng khác nhau, tùy thuộc vào loại thuốc, nguyên nhân gây tiêu chảy:
Thuốc chống tiêu chảy: Loperamide (Imodium).
Tác dụng: Giảm nhu động ruột, làm giảm tần suất và tính chất của phân lỏng. Giúp cơ thể hấp thu nước và điện giải hiệu quả hơn.
- Bismuth subsalicylate (Pepto-Bismol).
Tác dụng: Giảm triệu chứng tiêu chảy, đau bụng và buồn nôn. Có tác dụng kháng khuẩn nhẹ, chống viêm, giúp làm giảm tình trạng viêm trong ruột.
Thuốc chống nôn và buồn nôn: Ondansetron (Zofran)
Tác dụng: Ngăn chặn cảm giác buồn nôn và nôn mửa, giúp làm giảm triệu chứng kèm theo tiêu chảy.
- Dimenhydrinate (Dramamine)
Tác dụng: Giảm buồn nôn và chóng mặt, giúp cải thiện tình trạng chung khi có triệu chứng kèm theo tiêu chảy.
Sử dụng đúng thuốc, đúng liều lượng sẽ giúp cải thiện tiêu chảy hiệu quả.
Kháng sinh (Khi cần thiết): Azithromycin
Tác dụng: Điều trị tiêu chảy do vi khuẩn như Shigella, Campylobacter, Vibrio cholera.
- Ciprofloxacin
Tác dụng: Điều trị tiêu chảy do hầu hết các vi khuẩn đường ruột.
- Tinidazole, Metronidazol
Tác dụng: Điều trị tiêu chảy do ký sinh trùng Entamoeba histolytica, giúp tiêu diệt ký sinh trùng trong ruột.
Thuốc chống ký sinh trùng: Emetin và Dehydroemetin
Tác dụng: Thuốc có tác dụng tiêu diệt kí sinh trùng amip gây bệnh Lỵ
Dung dịch bù nước và điện giải: Oral Rehydration Solutions (ORS)
Tác dụng: Bù đắp nước và điện giải mất đi do tiêu chảy, giúp phục hồi mức độ nước và muối trong cơ thể, ngăn ngừa và điều trị mất nước.
3. Tác dụng phụ thuốc điều trị tiêu chảy cấp
Các loại thuốc điều trị tiêu chảy cấp có thể gây ra một số tác dụng phụ. Dưới đây là tác dụng phụ phổ biến của từng nhóm thuốc:
Thuốc chống tiêu chảy: Loperamide (Imodium)
Tác dụng phụ phổ biến: Táo bón, đầy bụng, buồn nôn.
Tác dụng phụ nghiêm trọng: Đau bụng nghiêm trọng, phân có máu hoặc nhầy, rối loạn nhịp tim (hiếm gặp). Nếu xuất hiện các triệu chứng này, ngừng sử dụng thuốc và liên hệ với bác sĩ.
- Bismuth subsalicylate (Pepto-Bismol)
Tác dụng phụ phổ biến: Đen phân, đen lưỡi, buồn nôn, đau dạ dày.
Tác dụng phụ nghiêm trọng: Phản ứng dị ứng nghiêm trọng như phát ban, ngứa, sưng, hoặc khó thở (hiếm gặp). Cũng có thể gây tác dụng phụ về thận ở những người có vấn đề về thận.
Thuốc chống nôn và buồn nôn: Ondansetron (Zofran)
Tác dụng phụ phổ biến: Đau đầu, táo bón, mệt mỏi, chóng mặt.
Tác dụng phụ nghiêm trọng: Phản ứng dị ứng nghiêm trọng (sưng mặt, môi, lưỡi, khó thở), rối loạn nhịp tim (hiếm gặp). Nếu có triệu chứng nghiêm trọng, cần liên hệ với bác sĩ ngay lập tức.
- Dimenhydrinate (Dramamine)
Tác dụng phụ phổ biến: Buồn ngủ, khô miệng, chóng mặt, mệt mỏi.
Tác dụng phụ nghiêm trọng: Phản ứng dị ứng (phát ban, ngứa), khó thở, rối loạn tâm thần (hiếm gặp).
Kháng sinh (khi cần thiết): Azithromycin
Tác dụng phụ phổ biến: Buồn nôn, tiêu chảy nhẹ, đau bụng.
Tác dụng phụ nghiêm trọng: Phản ứng dị ứng nghiêm trọng (phát ban, sưng mặt hoặc cổ họng), rối loạn nhịp tim, đau ngực.
- Ciprofloxacin
Tác dụng phụ phổ biến: Buồn nôn, tiêu chảy, đau đầu.
Tác dụng phụ nghiêm trọng: Phản ứng dị ứng nghiêm trọng, rối loạn nhịp tim, đau khớp và cơ, và nguy cơ viêm gân (hiếm gặp).
- Metronidazole
Tác dụng phụ phổ biến: Buồn nôn, vị kim loại trong miệng, đau đầu.
Tác dụng phụ nghiêm trọng: Phản ứng dị ứng nghiêm trọng, đau bụng nghiêm trọng, rối loạn thần kinh (như co giật, cảm giác tê hoặc ngứa ran).
- Tinidazole
Tác dụng phụ phổ biến: Buồn nôn, đau bụng, vị kim loại trong miệng.
Tác dụng phụ nghiêm trọng: Phản ứng dị ứng nghiêm trọng, rối loạn thần kinh (như co giật, cảm giác tê hoặc ngứa ran).
Thuốc chống ký sinh trùng:
- Emetin và Dehydroemetin
Tác dụng phụ: mệt mỏi, đau cơ, hạ huyết áp, kéo dài khoảng QT, nôn, buồn nôn, tăng men gan.
Dung dịch bù nước và điện giải: Oral Rehydration Solutions (ORS)
Tác dụng phụ: Thông thường, ORS ít gây tác dụng phụ. Tuy nhiên, nếu sử dụng quá nhiều hoặc không đúng cách, có thể gây ra tình trạng mất cân bằng điện giải hoặc tăng nồng độ natri.
Lưu ý khi sử dụng thuốc:
Theo dõi triệu chứng: Luôn theo dõi các triệu chứng khi sử dụng thuốc và thông báo cho bác sĩ nếu gặp phải bất kỳ tác dụng phụ nghiêm trọng nào.
Sử dụng theo chỉ dẫn: Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng thuốc và tuân thủ liều lượng được khuyến nghị để tránh tác dụng phụ không mong muốn.
Nên pha oresol với nước sôi để nguội.
4. Chống chỉ định thuốc điều trị tiêu chảy cấp
Dưới đây là thông tin về chống chỉ định của các nhóm thuốc chính dùng trong điều trị tiêu chảy cấp:
Thuốc chống tiêu chảy: Loperamide (Imodium)
Chống chỉ định: Nhiễm trùng đường tiêu hóa nghiêm trọng, Không sử dụng khi tiêu chảy có liên quan đến nhiễm trùng vi khuẩn nghiêm trọng, đặc biệt là nếu có dấu hiệu máu trong phân hoặc sốt cao. Viêm ruột cấp tính, không nên dùng trong các trường hợp viêm ruột cấp tính như viêm ruột thừa hoặc viêm đại tràng. Người mắc bệnh viêm loét đại tràng, có thể làm tình trạng nghiêm trọng hơn.
Không sử dụng Loperamide trong điều trị tiêu chảy ở trẻ em.
- Bismuth subsalicylate (Pepto-Bismol)
Chống chỉ định: Trẻ em dưới 12 tuổi, không nên sử dụng do nguy cơ hội chứng Reye (một tình trạng bệnh nghiêm trọng). Phụ nữ mang thai, nên tránh hoặc sử dụng chỉ khi bác sĩ chỉ định, vì thuốc có chứa salicylate, có thể ảnh hưởng đến thai nhi. Người bị loét dạ dày, xuất huyết tiêu hóa, có thể làm tình trạng chảy máu nghiêm trọng hơn.
Thuốc chống nôn và buồn nôn: Ondansetron (Zofran)
Chống chỉ định: Người có tiền sử dị ứng với ondansetron, có thể gây phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
- Dimenhydrinate (Dramamine)
Chống chỉ định: Người có bệnh lý về gan, thận nặng, có thể làm tình trạng bệnh gan, thận trở nên nghiêm trọng hơn. Người bị glaucoma góc hẹp hoặc phì đại tuyến tiền liệt, có thể làm triệu chứng nặng hơn.
Kháng sinh: Azithromycin
Chống chỉ định: Người có tiền sử dị ứng với macrolide, có thể gây phản ứng dị ứng nghiêm trọng. Người bệnh gan nặng, nên tránh sử dụng vì có thể gây tác động tiêu cực lên chức năng gan.
- Ciprofloxacin
Chống chỉ định: Trẻ em và thanh thiếu niên dưới 18 tuổi, có thể gây tổn thương sụn ở các khớp. Người có tiền sử rối loạn nhịp tim hoặc bệnh lý về gân, có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng hơn về gân hoặc nhịp tim.
- Metronidazole
Chống chỉ định: Người có tiền sử dị ứng với metronidazole, có thể gây phản ứng dị ứng nghiêm trọng. Người mắc bệnh gan nặng, có thể làm tình trạng gan trở nên nghiêm trọng hơn.
- Tinidazole
Chống chỉ định: Người có tiền sử dị ứng với tinidazole hoặc các thuốc nhóm nitroimidazole khác, có thể gây phản ứng dị ứng nghiêm trọng. Phụ nữ mang thai trong tháng đầu, nên tránh sử dụng do ảnh hưởng tiềm ẩn đến thai nhi.
Thuốc chống ký sinh trùng: Emetin và Dehydroemetin
Chống chỉ định: Mẫn cảm với thuốc. Phụ nữ có thai và cho con bú
Dung dịch bù nước và điện giải: Oral Rehydration Solutions (ORS)
Chống chỉ định: Người có tình trạng mất nước nghiêm trọng do nôn mửa liên tục; ORS không thể thay thế lượng nước mất đi do nôn mửa liên tục, cần điều trị y tế khẩn cấp.
Nếu tần suất đi ngoài tăng lên cần đến bệnh viện thăm khám và điều trị ngay.
5. Những lưu ý khi dùng thuốc điều trị tiêu chảy cấp
Khi dùng thuốc điều trị tiêu chảy cấp, có một số lưu ý quan trọng:
Xác định nguyên nhân: Tiêu chảy cấp có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau như nhiễm vi khuẩn, virus, hoặc do thực phẩm. Điều quan trọng là xác định nguyên nhân để chọn phương pháp điều trị phù hợp. Nếu có dấu hiệu nhiễm trùng nghiêm trọng hoặc kéo dài, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ.
Uống nhiều nước và điện giải: Tiêu chảy có thể dẫn đến mất nước và điện giải, vì vậy cần bổ sung nước và dung dịch điện giải để tránh tình trạng mất nước. Oresol hoặc các loại dung dịch điện giải có thể giúp duy trì cân bằng nước và khoáng chất trong cơ thể.
Chọn thuốc phù hợp: Một số loại thuốc chống tiêu chảy có thể giúp giảm triệu chứng, nhưng không phải lúc nào cũng cần thiết, không nên sử dụng nếu tiêu chảy do nhiễm trùng. Các thuốc như kaolin và pectin có thể được sử dụng, nhưng thận trọng, không nên lạm dụng.
Chế độ ăn uống: Trong giai đoạn tiêu chảy cấp, hãy chọn những thực phẩm dễ tiêu hóa như cháo, cơm trắng, hoặc bánh quy không muối. Tránh các thực phẩm giàu chất xơ, dầu mỡ, và thực phẩm có thể làm kích thích dạ dày.
Theo dõi triệu chứng: Theo dõi các triệu chứng để xem có dấu hiệu cải thiện hay không. Nếu triệu chứng không giảm sau vài ngày hoặc có dấu hiệu nghiêm trọng như sốt cao, máu trong phân, hoặc mất nước nghiêm trọng, hãy liên hệ với bác sĩ ngay lập tức.
Tránh tự ý sử dụng kháng sinh: Không nên tự ý sử dụng kháng sinh mà không có chỉ định của bác sĩ, vì điều này có thể làm tình trạng tiêu chảy trầm trọng hơn hoặc gây ra các vấn đề khác.
Vệ sinh cá nhân: Giữ gìn vệ sinh cá nhân và thực phẩm để ngăn ngừa lây lan nhiễm trùng. Rửa tay thường xuyên và đảm bảo thực phẩm được chế biến sạch sẽ.
Sử dụng thuốc theo chỉ định: Luôn dùng thuốc theo đúng hướng dẫn và liều lượng mà bác sĩ hoặc dược sĩ đã chỉ định. Không tự ý tăng liều hoặc thay đổi cách dùng thuốc.
6. Tai biến y khoa liên quan đến thuốc thuốc điều trị tiêu chảy cấp
Dưới đây là những vấn đề và tác dụng phụ tiềm ẩn liên quan đến các loại thuốc thường được sử dụng để điều trị tiêu chảy cấp:
Thuốc chống tiêu chảy (như loperamide):
- Tắc ruột: Sử dụng quá liều hoặc không đúng cách có thể gây tắc ruột. Loperamide làm chậm nhu động ruột, và nếu bị tắc nghẽn, tình trạng có thể trở nên nghiêm trọng.
- Tác dụng phụ thần kinh: Một số người có thể gặp tác dụng phụ như chóng mặt, buồn ngủ, hoặc nhức đầu.
- Nhiễm trùng nghiêm trọng: Nếu tiêu chảy do nhiễm trùng (vi khuẩn, virus), việc dùng thuốc chống tiêu chảy có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng hoặc kéo dài tình trạng.
Thuốc làm giảm nhu động ruột (như kaolin và pectin):
- Táo bón: Kaolin và pectin có thể làm giảm nhu động ruột quá mức và dẫn đến táo bón nếu sử dụng quá lâu hoặc không đúng cách.
- Tác dụng phụ dạ dày: Có thể gây buồn nôn hoặc đau bụng.
Kháng sinh (nếu cần thiết và được chỉ định):
- Tác dụng phụ tiêu hóa: Có thể gây buồn nôn, tiêu chảy, hoặc đau bụng.
- Kháng thuốc: Sử dụng kháng sinh không cần thiết hoặc không đúng cách có thể dẫn đến tình trạng kháng thuốc, làm giảm hiệu quả của các kháng sinh trong tương lai.
Thuốc bổ sung và dung dịch điện giải (như oresol):
- Rối loạn cân bằng điện giải: Sử dụng không đúng cách có thể gây rối loạn cân bằng điện giải, nếu dùng quá nhiều hoặc không theo đúng hướng dẫn.
- Tương tác thuốc: Một số thuốc điều trị tiêu chảy có thể tương tác với các thuốc khác mà bệnh nhân đang sử dụng, làm giảm hiệu quả điều trị hoặc gia tăng tác dụng phụ.
- Tình trạng bệnh lý cơ bản: Người có các vấn đề sức khỏe như bệnh gan, thận, hoặc tim mạch có thể gặp phải các vấn đề nghiêm trọng hơn khi dùng một số thuốc điều trị tiêu chảy.
- Phản ứng dị ứng: Mặc dù ít gặp, nhưng có thể xảy ra phản ứng dị ứng đối với một số thành phần của thuốc điều trị tiêu chảy.
Nếu có bất kỳ triệu chứng bất thường nào hoặc cảm thấy không ổn khi sử dụng thuốc, hãy ngừng sử dụng và tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ ngay lập tức. Luôn sử dụng thuốc theo chỉ dẫn và không tự ý thay đổi liều lượng hoặc loại thuốc.
