Helicobacter Pylori (H.Pylori) được coi là thủ phạm gây nên nhiều bệnh lý ở dạ dày. Tuy vậy, việc tiệt trừ loại vi khuẩn này vẫn đang là một thách thức của y học, vì tỉ lệ lưu hành các chủng đa đề kháng của loại vi khuẩn này với thuốc đang tăng nhanh trên thế giới.
Vì sao diệt H.Pylori chưa hiệu quả?
Diệt H.Pylori phải đồng thời sử dụng nhiều kháng sinh và đôi khi cần phải lặp lại liệu trình với những phối hợp kháng sinh khác nhau để tiệt trừ chúng. Để diệt loại vi khuẩn này, các hướng dẫn trên thế giới đề nghị nên xem xét tiệt trừ H.Pylori ở cả những người có yếu tố nguy cơ, như thân nhân thế hệ 1 của bệnh nhân ung thư dạ dày hoặc nên tầm soát rộng rãi và điều trị tình trạng nhiễm H.Pylori để giảm nguy cơ ung thư dạ dày ở các quần thể có nguy cơ cao.
Hình ảnh vi khuẩn H.Pylori trong dạ dày.
Nhưng trong thực tế hiện nay, các phác đồ diệt trừ H.Pylori đã không đạt kết quả cao và tỷ lệ thất bại ngày càng tăng. Một lý do đã được đưa ra để giải thích cho thất bại này là do sự kháng thuốc của H.Pylori tăng nhanh. Nhưng có một sự thật khác, một lý do cơ bản khác dẫn đến thất bại trong diệt trừ H.Pylori - đó chính là cách dùng thuốc chưa đúng. Trong đó, do sai lầm của chính các thầy thuốc khi hướng dẫn sử dụng thuốc chiếm tỷ lệ không nhỏ, chứ không chỉ là do người bệnh không tuân thủ hướng dẫn của thầy thuốc.
Như chúng ta đã biết, một chủng vi khuẩn nào đó có thể kháng lại loại thuốc kháng sinh nào đó, thì vi khuẩn phải có sự quen dần với kháng sinh, nếu dùng kháng sinh không đủ liều lượng, không đủ số ngày dùng thuốc... khiến cho vi khuẩn không bị tiêu diệt triệt để, những vi khuẩn sống sót sau khi đã bị điều trị bởi kháng sinh sẽ tự điều chỉnh, thay đổi cấu trúc, tiến hóa để thích nghi chống lại kháng sinh đó, dẫn đến các thế hệ sau của vi khuẩn sẽ kháng kháng sinh đó, tức là không bị tiêu diệt bởi kháng sinh đó nữa. Điều này dẫn đến vi khuẩn H.Pylori lại nhanh chóng kháng kháng sinh hoặc không bị tiêu diệt bởi phác đồ diệt H.Pylori? Mặc dù đã dùng đủ liều kháng sinh, đủ số ngày dùng. Câu trả lời chính là do cách dùng thuốc diệt H.Pylori chưa đúng.
Dùng thuốc như thế nào?
Có thể nói, các phác đồ điều trị hiện nay nếu “ứng dụng” hợp lý thì vẫn rất hiệu quả để tiệt trừ H.Pylori. Vậy thế nào mới là ứng dụng hợp lý?
Thứ nhất: do kháng sinh trong các phác đồ diệt H.Pylori sẽ không thể phát huy được tác dụng đáng kể nếu pH môi trường trong dạ dày thấp, nhưng các kháng sinh này sẽ tăng sức mạnh gấp nhiều lần nếu pH dạ dày nâng cao. Để nâng pH dạ dày lên thì vấn đề sử dụng thuốc ức chế tiết acid (bơm proton - PPI) như thế nào cho hợp lý nhất, thì không phải các thầy thuốc đều hiểu rõ và thực hiện đúng. Bởi các thuốc PPI phải uống trước khi ăn bữa ăn chính 60 phút. Và, tuy PPI có phát huy tác dụng làm dạ dày giảm tiết acid ngay sau liều dùng đầu tiên, nhưng hiệu quả nâng cao pH dạ dày chưa đáng kể, mà phải sau 3-4 ngày dùng thuốc mới đạt đỉnh hiệu quả tác dụng. Do đó, trước khi bắt đầu sử dụng phác đồ diệt H.Pylori, cần phải tiến hành sử dụng PPI vài ngày trước để khi uống kháng sinh vào thì pH dạ dày đã sẵn sàng ở mức có lợi nhất cho kháng sinh phát huy tác dụng.
Thứ 2, đó là cách dùng kháng sinh trong phác đồ. Đây thực sự là vấn đề cần nhấn mạnh. Nếu như vấn đề thứ nhất về cách dùng PPI ở trên khi đưa ra sẽ được hầu hết các bác sĩ đồng thuận và sẵn sàng tuân thủ thực hiện cách dùng đó thì ở vấn đề thứ 2 này lại khác, bởi ngay trong đội ngũ các bác sĩ và cả dược sĩ hiện nay vẫn chưa đồng thuận quan điểm về cách dùng và thời điểm dùng kháng sinh để diệt H.Pylori. Có người cho rằng nên uống xa bữa ăn (lúc đói), có người lại cho rằng nên uống ngay sau bữa ăn chính (lúc no). Thậm chí có ý kiến lại cho rằng uống thế nào cũng được vì thức ăn không ảnh hưởng đến hấp thu các kháng sinh này... Chính vì vậy mà hiệu quả diệt H.Pylori trước đây không cao và lại tăng nhanh kháng thuốc.
Tiêu chí về lựa chọn thuốc diệt H.Pylori đã chỉ rõ: “Các kháng sinh phải chịu được acid, phải có thời gian lưu ở dạ dày càng lâu càng tốt, có thể thấm tốt vào lớp dịch nhày và niêm mạc dạ dày, khả năng kháng thuốc với vi khuẩn ít nhất”. Với những tiêu chí đó, chọn được kháng sinh rồi nhưng cách dùng như thế nào để đưa kháng sinh vào nơi cần tới để kháng sinh diệt H.Pylori mới là quan trọng, bởi đó chính là “nghệ thuật đưa thuốc vào cơ thể”.
Từ đặc điểm và vị trí nơi trú ẩn của H.Pylori trong cơ thể, không cần kháng sinh phải được hấp thu vào máu, mà cần kháng sinh thấm vào trong lớp dịch nhầy trên bề mặt niêm mạc dạ dày. Do vậy, khi dùng các kháng sinh trong phác đồ diệt H.Pylori, không nên quan tâm đến việc làm sao để tăng hấp thu, tăng sinh khả dụng của thuốc như trong các trường hợp diệt các loại vi khuẩn khác (bởi thuốc vào máu theo tuần hoàn đi khắp các bộ phận của cơ thể, chỉ một phần nhỏ quay lại dạ dày, tiết vào niêm mạc và dịch nhầy, kém hiệu quả). Mà ngược lại, phải dùng thuốc làm sao để kháng sinh lưu lại thật lâu trong dạ dày, để kháng sinh có đủ thời gian hoà tan và ngấm ngay vào lớp dịch nhầy trên bề mặt niêm mạc dạ dày, tổng lực tấn công H.Pylori trực tiếp tại đó, chứ không cần phải cho kháng sinh đi vòng vèo qua hấp thu ở ruột non, theo tĩnh mạch cửa vào gan, bị chuyển hóa bước 1 tại gan rồi mới vào tuần hoàn chung, rồi một phần nhỏ kháng sinh mới đến nơi cần đến.
Vì vậy, cần phải uống kháng sinh diệt H.Pylori ngay sau bữa ăn chính để kháng sinh lưu giữ lâu trong dạ dày. Nếu ăn nhẹ hoặc ăn cháo loãng... thì dạ dày nhanh tháo rỗng và thuốc không lưu lâu trong dạ dày được. Nếu uống thuốc lúc đói (trước bữa ăn 30 phút - 1 giờ hoặc sau ăn 2 giờ) thì dạ dày tháo rỗng rất nhanh, hầu như thuốc không kịp tan và không lưu lại ở dạ dày được. Như vậy, kết quả điều trị sẽ không có hoặc không cao.