Ngoài ra, rễ và lá kim anh cũng được dùng làm thuốc. Rễ rửa sạch, bỏ lớp vỏ đen bên ngoài, thái nhỏ, sao vàng, ngâm rượu chữa chứng phong thấp tê bại, đau nhức chân tay (Theo Nam dược thần hiệu). Thuốc dùng ngoài: Lá kim anh đắp chữa vết thương sưng tấy, viêm loét, bỏng.
I. Đặc điểm của cây kim anh
Cây kim anh tên khoa học là Rosa laevigata Michoc, thuộc họ hoa hồng (Rosaceac). Tên khác là thích lê, đường quán.
Đây là một cây leo nhỏ, mọc thành bụi sum sê, có thể dài 7-10m, thân cành nhẵn, vỏ ngoài màu nâu hoặc xám nhạt, có nhiều gai.
Lá kép mọc so le, gồm 3 lá chét hình bầu dục hoặc hình trứng, mép khía răng nhọn, mặt trên màu lục sẫm, mặt dưới nhạt, đôi khi có ít gai ở gân, lá chét tận cùng dài và to hơn.
Hoa to, màu trắng thơm, mọc đơn độc ở đầu cành, cuống có lông cứng màu vàng nhạt, nhị nhiều màu vàng.
Quả giả hình trứng do đế hoa lõm hình thành, có lông dạng gai cứng, khi chín màu vàng nâu. Hạt - quả thật, nhiều, thon dẹt.
Mùa hoa thường từ tháng 3-6, mùa quả khoảng tháng 7-9. Cây mọc hoang ở vùng núi thấp như Cao Bằng và Lạng Sơn.
Cây kim anh cho vị thuốc kim anh tử (quả kim anh).
Bộ phận dùng làm thuốc chủ yếu là quả của cây kim anh. Quả được thu hái lúc gần chín vào tháng 10-11 cho vào túi vải, xóc mạnh và chà xát cho rụng hết gai, rồi bổ đôi, nạo sạch hạt và lớp lông tơ màu vàng nhạt bên trong quả, phơi hoặc sấy khô.
Dược liệu có màu đỏ nâu, bóng như màu cánh gián, mặt ngoài hơi có nếp nhăn dọc và những chấm lồi là vết tích của gai đã rụng, sờ thấy ráp tay, bên trong nhẵn bóng, chất cứng, vị chua, chát, hơi ngọt, tính bình.
II. Công dụng của quả kim anh
1. Tác dụng cầm máu, tăng cường hệ miễn dịch
Theo y học hiện đại, quả kim anh có thành phần hóa học chứa saponin (17%), vitamin C (1.5 %), đường (như fructose, sucrose), các acid hữu cơ (như malic, citric), tannin, nhựa (resin), khoáng chất (như calcium, magnesium, potassium, sắt, manganese, kẽm...)
Thuốc có tác dụng cầm máu, tăng cường sức đề kháng được làm dưới dạng sirô như sau: Quả kim anh 100g, tán bột, ngâm với 500 ml rượu, khoảng 15-20 ngày đem lọc, đun nhỏ lửa để bay hết rượu; để nguội, trộn với 200ml sirô, khuấy đều. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 1-2 thìa canh.
2. Tác dụng ổn định thần kinh, giảm lo âu, cải thiện giấc ngủ
Tây y dùng cồn thuốc được điều chế từ dược liệu quả kim anh ngâm trong cồn 80 độ làm 3 lần để nuốt kiệt hoạt chất.
Liều dùng hàng ngày là 15-30 giọt. Không dùng quá liều, sau một thời gian dùng thuốc nên nghỉ một tuần, rồi tiếp tục nếu thấy cần thiết.
3. Tác dụng bổ thận, ích tinh, tráng dương
Trong y học cổ truyền, quả kim anh với liều dùng hàng ngày: 8-12g dưới dạng thuốc bột hoặc cao lỏng (cao kim anh pha mật ong với tỷ lệ 10% cao và 90% mật) có công dụng bổ tỳ, ích thận trị di mộng tinh, rối loạn cương dương.
Quả kim anh - Bộ phận làm thuốc chủ yếu của cây kim anh.
III. Bài thuốc từ quả kim anh (kim anh tử)
Bài 1: Kim anh tử 500g, ba kích 250g, tua sen 50g.
Cách dùng: Kim anh tử và ba kích thái mỏng, sao vàng, tán nhỏ.
- Cho vào túi vải cùng với tua sen, sắc với 3000ml nước còn 1000ml. Lọc lấy nước thuốc, để riêng.
- Cho 1000 ml nước vào, sắc tiếp, lọc bỏ bã, lấy 500 ml.
- Trộn hai nước thuốc, thêm 0,8 kg đường, khuấy tan, cô đặc còn 1000ml.
- Để nguội. Mỗi ngày uống 2 thìa canh, chia làm 2 lần.
Công dụng: Dùng trong trường hợp suy nhược thần kinh, các bệnh mộng tinh, di tinh, hoạt tinh, tỳ hư, tiêu chảy.
Bài 2: Kim anh tử 100g, khiếm thực 100g, phơi khô, tán nhỏ, rây bột mịn, trộn với mật hoàn viên bằng hạt ngô. Ngày uống 10-20 viên.
Công dụng: Bổ dưỡng cơ thể, ích thận, cố tinh, yếu sinh lý.
Bài 3: Kim anh tử 10g, tang phiêu tiêu 10g, tua sen 10g, sơn dược 12g. Tất cả phơi khô, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống trong ngày.
Công dụng: Trị tiểu đêm nhiều lần, tiểu tiện sẻn, tiểu són, tiểu rắt
Bài 4: Kim anh tử 10g, phục linh 10g, đảng sâm 10g, bạch truật 10g, hạt sen 15g. Sắc uống trong ngày.
Công dụng: Chữa bệnh đường tiêu hóa, tỳ hư, tiêu chảy kéo dài.
Bài 5: Cao quả kim anh 184g, hoàng bá 180g, khiếm thực 180g, sa sâm nam 120g, sơn dược 120g; Hạt sen, tỏa dương, táo nhân, mạch môn, hên tu, tri mẫu, long cốt, mẫu lệ mỗi vị 75g. Tất cả tán bột, trộn đều, hoàn viên. Ngày uống 6g.
Công dụng: Chữa mồ hôi trộm, ù tai, chân tay tê mỏi, vô lực.
Mời độc giả xem thêm video:
Thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch COVID-19.
