Thực trạng HIV/AIDS ở Việt Nam: Dịch đã được kiểm soát nhưng chưa thể chủ quan

HIV/AIDS vẫn là một trong những vấn đề y tế – xã hội nghiêm trọng mang tính toàn cầu. Tại Việt Nam, sau hơn ba thập kỷ ứng phó, công tác phòng, chống HIV/AIDS đã đạt được nhiều kết quả tích cực, giúp kiềm chế và kiểm soát tốc độ lây lan của dịch. Tuy nhiên, đến nay, HIV/AIDS vẫn chưa hoàn toàn bị loại trừ và vẫn đang có những diễn biến phức tạp, đặc biệt trong các nhóm dân cư có hành vi nguy cơ cao.

Thực trạng HIV/AIDS ở Việt Nam: Thách thức mới trong chặng đường về đích 2030

Theo Báo cáo của Bộ Y tế, kể từ khi phát hiện ca nhiễm HIV đầu tiên tại thành phố Hồ Chí Minh đến hết năm 2024, ước tính có khoảng 267.000 người đang sống chung với HIV. Tính đến năm 2024, cả nước ghi nhận có 13.351 trường hợp phát hiện HIV dương tính và 1.905 ca tử vong.

Trong số trường hợp nhiễm HIV mới phát hiện, nam giới chiếm phần lớn khoảng 83,2% vào năm 2023 (trong độ tuổi từ 16 - 29 và 30 - 39 tuổi chiếm 70% số trường hợp nhiễm HIV được báo cáo. Trong đó, nhóm 16 - 29 tuổi chiếm 37,7% năm 2024).

Hình thái lây nhiễm HIV trong giai đoạn 2010 đến nay có sự thay đổi rõ rệt. Trong giai đoạn 2021-2024, số liệu giám sát dịch HIV cho thấy: 

- Lây truyền HIV qua đường tình dục chiếm tỷ lệ cao nhất, đạt đỉnh 82,8% (2022) và ở mức 73,6% năm 2024. 

- Lây truyền qua đường máu giảm từ 9,8% (2021) còn 6% (2023) nhưng tăng lên 8,3% (2024).

- Lây truyền từ mẹ sang con duy trì ở mức thấp, giảm từ 1,2% (2011) xuống 1% (2024). 

- Tỷ lệ ca nhiễm HIV không khai thác được đường lây truyền chiếm 17,2% (2024). Nhóm MSM được xác định là nhóm nguy cơ cao nhất tại Việt Nam với tỷ lệ hiện nhiễm tăng nhanh qua các năm. Đồng thời, nhóm này cũng có tỷ lệ nhiễm giang mai cao, đạt 9,1% năm 2024, đỉnh điểm là 12,6% năm 2020. Ngược lại, tỷ lệ nhiễm ở nhóm NCMT và PNBD duy trì ở mức thấp và ổn định.

Dịch HIV/AIDS hiện vẫn đang diễn biến phức tạp. Trong những năm gần đây, hình thái lây nhiễm HIV thay đổi rõ rệt từ lây truyền qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy sang lây truyền qua đường tình dục. Nhóm MSM liên tục chiếm tỷ lệ cao trong số mới phát hiện hằng năm (trên 40%). 

Về địa bàn, các trường hợp nhiễm HIV mới phát hiện chủ yếu ở khu vực phía Nam và các thành phố lớn - nơi có nhiều khu công nghiệp, trường đại học, là nơi tập trung kinh tế, văn hóa, giáo dục nên dân cư đổ về làm việc, học tập đông, dễ xảy ra các hành vi nguy cơ làm lây nhiễm HIV. Đặc biệt khu vực Đông Nam Bộ và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long chiếm gần 70% số người nhiễm HIV mới phát hiện trong năm 2024.

Những khó khăn còn tồn tại trong việc kiểm soát lây truyền HIV/AIDS ở Việt Nam

HIV/AIDS không chỉ là vấn đề y tế mà còn là vấn đề xã hội phức tạp, liên quan đến kỳ thị, phân biệt đối xử, thiếu hiểu biết và hạn chế trong tiếp cận công bằng tới các dịch vụ y tế và hỗ trợ.

Trong những năm qua, mặc dù Việt Nam đã triển khai nhiều biện pháp can thiệp giảm tác hại tuy nhiên dịch HIV vẫn đang diễn biến phức tạp và có xu hướng gia tăng trong nhóm thanh thiếu niên trẻ, nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM). Đây là những quần thể ẩn nên rất khó tiếp cận, khó triển khai các can thiệp cần thiết. Hơn nữa, hành vi nguy cơ của nhóm này rất phức tạp như sử dụng ma túy tổng hợp, sử dụng chemsex, quan hệ tình dục tập thể…

Sự kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV và sự hiểu biết đầy đủ về HIV/AIDS trong cộng đồng dân cư còn thấp, đã và đang là rào cản trong việc tiếp cận dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS của cả người nhiễm HIV và các nhóm đích nguy cơ cao.

Các rào cản về tài chính và địa lý cũng làm hạn chế khả năng tiếp cận dịch vụ của những nhóm đích nguy cơ cao. Nhiều người trong các nhóm nguy cơ cao thường có thu nhập thấp và không có khả năng chi trả cho các dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Đồng thời, vấn đề giao thông và khoảng cách địa lý cũng là một trở ngại đối với những người sống ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa.

Nguồn tài chính cho chương trình phòng, chống HIV/AIDS vẫn còn phụ thuộc tới gần 50% vào các dự án quốc tế đặc biệt đối với các chương trình dự phòng mang tính then chốt (điều trị dự phòng trước phơi nhiễm với HIV bằng thuốc kháng HIV (PrEP) đang dựa hoàn toàn vào các dự án viện trợ). Hiện nay Quỹ Bảo hiểm y tế và ngân sách nhà nước đang chưa chi trả cho dịch vụ can thiệp này. Thêm vào đó, các nguồn viện trợ cho phòng, chống HIV/AIDS đang bị cắt giảm viện trợ nhanh và mạnh.

Giải pháp phòng, chống HIV/AIDS hướng tới năm 2030 

Để đạt mục tiêu "chấm dứt dịch AIDS như một vấn đề y tế công cộng vào năm 2030", Việt Nam đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ theo Chiến lược quốc gia phòng, chống HIV/AIDS được Thủ tướng phê duyệt tại Quyết định 1246/QĐ-TTg năm 2023. Trọng tâm là mở rộng xét nghiệm và phát hiện sớm, hướng tới để ít nhất 95% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình. Song song, Việt Nam đẩy mạnh điều trị bằng thuốc kháng vi rút (ARV) cho mọi người nhiễm HIV ngay sau khi phát hiện, nhằm đạt ức chế tải lượng vi rút, giảm nguy cơ lây truyền và tử vong.

Các biện pháp dự phòng tiên tiến như PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm) và PEP (dự phòng sau phơi nhiễm) tiếp tục được mở rộng trong nhóm nguy cơ cao, cùng với việc cung cấp bao cao su và bơm kim tiêm sạch tại cộng đồng. Bên cạnh đó, công tác truyền thông, giáo dục thay đổi hành vi được đẩy mạnh nhằm giảm kỳ thị và phân biệt đối xử, khuyến khích người dân chủ động xét nghiệm, điều trị và dự phòng.

Về tài chính, Chính phủ định hướng chuyển dần từ phụ thuộc viện trợ quốc tế sang chủ động nguồn lực trong nước, lồng ghép chương trình HIV/AIDS vào hệ thống y tế cơ sở để đảm bảo tính bền vững. Nhờ triển khai hiệu quả các giải pháp này, Việt Nam đang tiến gần hơn tới mục tiêu giảm mạnh số ca nhiễm mới, tăng tỷ lệ điều trị và giảm tử vong do AIDS trước năm 2030.

35 năm đã trôi qua kể từ khi Việt Nam ghi nhận ca nhiễm HIV đầu tiên. Từ những ngày đầu đầy hoang mang, sợ hãi, đến nay, cuộc chiến chống HIV/AIDS đã đạt nhiều thành tựu vượt bậc, được cộng đồng quốc tế ghi nhận. Nhưng phía sau những kết quả ấy là vô vàn câu chuyện đời, những con người âm thầm, kiên cường, miệt mài cống hiến mà không phải ai cũng biết đến.

Đó chính là lý do vì sao "Giải Báo chí toàn quốc về phòng, chống HIV/AIDS" được tổ chức – nhằm tôn vinh những tác phẩm báo chí, hình ảnh, câu chuyện giàu cảm xúc, chân thực, nhân văn về công cuộc phòng, chống HIV/AIDS ở khắp mọi miền đất nước.

Giải thưởng không chỉ là sân chơi nghề nghiệp mà còn là lời tri ân sâu sắc gửi đến những người đã dành cả thanh xuân cho công việc đầy thử thách nhưng vô cùng ý nghĩa này – từ các cán bộ y tế tuyến đầu, những tình nguyện viên, cộng đồng người nhiễm HIV, đến các nhà báo đã không ngừng dấn thân, lắng nghe và kể lại những hành trình của hy vọng.

Những câu chuyện như "Từ bóng tối đến ánh sáng – Hành trình của những người gieo niềm tin nơi vùng biên Nghệ An" là minh chứng sinh động cho sức mạnh của niềm tin và lòng nhân ái. Ở những vùng biên heo hút, nơi nghèo đói, nghiện ngập và định kiến từng là "vòng luẩn quẩn", vẫn có những con người dám đứng lên, kéo người khác ra khỏi tuyệt vọng. Loạt phóng sự ấy đã khắc họa hành trình đổi thay của những người từng bị ruồng bỏ, nay trở thành điểm tựa cho cộng đồng, góp phần lan tỏa tinh thần nhân văn giữa vùng đất từng bị bao phủ bởi bóng tối định kiến.

Ban Tổ chức khuyến khích các tác phẩm dưới nhiều hình thức: Bài viết, phóng sự, ảnh báo chí, video clip, longform, multimedia... thể hiện chân thực, sáng tạo, lay động trái tim người đọc.

Thời hạn gửi bài đang đến gần. Ban Tổ chức kêu gọi các nhà báo, cộng tác viên, cán bộ y tế và những người viết trên khắp cả nước nhanh chóng hoàn thiện và gửi tác phẩm về dự thi. Mỗi bài viết, mỗi bức ảnh, mỗi thước phim không chỉ là tác phẩm báo chí, mà còn là lời tri ân gửi đến những con người thầm lặng đã góp phần làm nên hành trình 35 năm đầy nhân văn của Việt Nam trong cuộc chiến chống HIV/AIDS.

Hãy cùng nhau kể lại – để không ai bị lãng quên trong hành trình đi tìm ánh sáng của niềm tin và sự sống.

Thông tin về Giải Báo chí toàn quốc về phòng, chống HIV/AIDS: Thể lệ, đối tượng dự thi, lợi ích khi tham gia

SKĐS - Cuộc thi dành cho mọi công dân Việt Nam từ 18 tuổi trở lên tham gia ở đa dạng thể loại (ảnh, phóng sự, ký sự, ghi chép, chân dung, truyền hình...) để lan tỏa sức mạnh nhân văn, chia sẻ, động viên và xóa bỏ kỳ thị, phân biệt đối xử với người sống chung với HIV.