Thành phần hóa học: Trong thục địa có chất catalpol (nhóm iridoid glycosid), monosacharid, các acid amin. Theo Đông y, thục địa vị ngọt, tính hơi ôn. Vào các kinh tâm, can và thận. Có tác dụng bổ huyết, tư âm, sinh tân chỉ khát. Dùng cho các trường hợp âm hư huyết hư với các chứng trạng đau lưng mỏi gối, suy nhược cơ thể, di tinh di niệu, ù tai điếc tai, đau đầu hoa mắt chóng mặt, thị lực giảm. Liều dùng: 12 - 60g.
Kiêng kỵ: Tỳ hư kém ăn, bụng đầy trướng, ỉa chảy không dùng được. Không dùng đồng thời với lai phục tử (hạt cải củ).
 Thục địa hầm gà bổ huyết tốt cho người mệt mỏi, gầy sút cân. |
Thục địa được dùng chữa các bệnh:
Tư thận, dục âm: Dùng trong trường hợp thận âm không đủ, nóng trong xương cốt, mồ hôi trộm, di tinh, lưng đau, gối mỏi.
Hoàn Tả quy: Thục địa, 20g, cao ban long 12g, sơn thù 12g, sơn dược 16g, câu kỷ tử 12g, ngưu tất 12g, thỏ ty tử 12g. Nghiền thành bột mịn, luyện với mật làm hoàn. Ngày 2 lần, mỗi lần 12g. Nghiền thành bột mịn, luyện với mật làm hoàn. Ngày 2 lần, mỗi lần 12g.
Hoàn Đại bổ âm: Thục địa 20g, quy bản 20g, hoàng bá 12g, trị mẫu 12g. Nghiền thành bột, trộn với tuỷ xương sống lợn, luyện với mật làm hoàn. Ngày 2 lần, mỗi lần 12g. Uống lúc đói, chiêu với nước gừng hoặc nước muối nhạt.
Bổ huyết, điều kinh: Thang Tứ vật: thục địa 20g, đương quy 12g, bạch thược 12g, xuyên khung 6g. Sắc uống. Dùng khi huyết hư nên kinh nguyệt không đều và các chứng huyết hư khác.
Sinh tân chỉ khát: Thục địa 12g, thái tử sâm 16g, sơn dược 20g, ngũ vị tử 8g. Sắc uống. Dùng khi tân dịch khô, bệnh đái đường (miệng khát, uống nước nhiều, đi đái nhiều.
Một số món ăn - bài thuốc:
Cháo thục địa bơ chiên: Thục địa 20g, gạo tẻ 100 - 150g, mật mía 60g, bơ 60g. Thục địa thái lát, nấu với gạo tẻ thành cháo. Mật mía và bơ cho vào chảo, đảo đều trên bếp đến sôi bay mùi thơm, đem đổ vào cháo, đun sôi đều. Dùng cho các trường hợp huyết hư âm hư có tác dụng tư bổ âm huyết, lợi huyết, sinh tinh.
Địa hoàng tán: Thục địa 300g, địa cốt bì 300g, ngũ vị tử 300g, nhục quế 150g, hoàng kỳ 500g. Thục địa lùi nướng cho chín khô. Tất cả tán thành bột mịn để sẵn. Mỗi lần dùng 15g bột và một quả thận dê (đã thái lát sẵn) nấu canh xúp. Ngày 1 lần, mỗi đợt 5 - 10 ngày. Dùng cho các trường hợp suy kiệt, tê bại yếu mỏi tay chân sau khi bị các bệnh truyền nhiễm dịch tễ lâu ngày.
Cháo thục địa vừng đen: Thục địa 15g, hà thủ ô 15g, xích tiểu đậu 30g, vừng đen 15g. Hợp các vị trên nấu cho chín nhừ, thêm chút đường muối. Dùng cho các trường hợp âm huyết hư râu tóc bạc sớm .
Thục địa hầm gà: Gà 1 con, thục địa 200g, mạch nha 150g. Gà làm sạch bỏ ruột, cho thục địa, mạch nha vào trong bụng gà, hầm cách thuỷ. Chia ăn hai hoặc ba lần trong ngày. Dùng cho các trường hợp mệt mỏi đau lưng mỏi gối, ăm kém gầy còm sút cân, mồ hôi trộm thân nhiệt thấp.
TS. Nguyễn Đức Quang