Thứ trưởng Trần Văn Thuấn: Nhân viên y tế không mang thân phận công quyền, nhưng cứu người là "thi hành nghĩa vụ công"

SKĐS - Đã có rất nhiều vụ bạo hành nhân viên y tế - những người đang nỗ lực hết mình để cứu người, giành giật sự sống cho người dân. Sau mỗi sự việc, dư luận xôn xao, lên án nhưng lại dần chìm vào quên lãng. Nhưng, với những người bị bạo hành như nữ điều dưỡng Nguyễn Thị Thùy Trang – BV Sản nhi Nghệ An thì vết thương tinh thần sẽ còn mãi...

Ngành Y tế đã từng đề xuất việc hành hung nhân viên y tế như chống người thi hành công vụ nhưng không được xem xét. Việc xử lý các đối tượng côn đồ đó, nhiều người vẫn cho rằng còn quá nhẹ và điều này là một trong những nguyên nhân chính khiến các vụ bạo hành vẫn thường xuyên xảy ra. Vụ việc xảy ra tại BV Sản nhi Nghệ An mới đây là một hồi chuông gióng lên cho thấy mức độ nguy hiểm, tính chất ngày càng nghiêm trọng. Để bảo vệ chính những người đang ngày đêm cứu chữa bệnh nhân, hơn lúc nào hết cần có những thay đổi đột phá cả về nhận thức và điều chỉnh luật pháp. Báo Sức khỏe và Đời sống đã có cuộc trò chuyện với TTƯT.GS.TS Trần Văn Thuấn – Thứ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Hội đồng Y khoa Quốc gia xung quanh vấn đề này.

- Phóng viên: Trước khi bắt đầu buổi phỏng vấn, xin phép được gửi Thứ trưởng xem bức phác họa này (ảnh dưới) mô tả vị trí những vết đâm mà nữ điều dưỡng Nguyễn Thị Thùy Trang, Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An, đã phải hứng chịu từ một kẻ côn đồ trong khi đang nỗ lực cứu sống một em bé. Thưa Thứ trưởng, từng là bác sĩ trực tiếp cấp cứu bệnh nhân, ông cảm nhận thế nào khi nhìn những vết thương này ở cả góc độ chuyên môn, tình cảm của người đồng nghiệp, và với tư cách là lãnh đạo ngành Y tế? Nếu có thể, xin Thứ trưởng phân tích cụ thể hơn về khía cạnh chuyên môn, ranh giới sinh tử mong manh từ vị trí các vết thương ấy?

GS.TS Trần Văn Thuấn: Tôi đã xem rất kỹ bản phác họa này. Thực sự, khó có từ nào diễn tả trọn vẹn cảm xúc trong tôi lúc này, vừa đau xót, vừa phẫn nộ, vừa khâm phục. Những vết đâm nhắm thẳng vào vùng cổ, ngực, vai, nơi tập trung các mạch máu lớn, khí quản, phổi. Theo báo cáo, có vết thương chỉ cách động mạch cảnh 0,5–1 cm cực kỳ nguy hiểm đến tính mạng. Đây không chỉ là tổn thương thể chất, mà là lằn ranh sinh tử sắc lạnh, nơi chỉ một sai lệch nhỏ trong thao tác cấp cứu hay chậm trễ vài phút cũng có thể cướp đi một sinh mạng.

Điều khiến tôi day dứt hơn cả là người hứng chịu những nhát dao ấy lại chính là một điều dưỡng – người đang dang tay bảo vệ sự sống cho một hài nhi. Một nghịch lý đau lòng, nhưng cũng từ nghịch lý ấy, chúng ta thấy được sự dũng cảm phi thường. Các đồng nghiệp của điều dưỡng Trang khi ấy không bỏ chạy, không hoảng loạn; họ hành động theo bản năng nghề nghiệp cao cả: bảo vệ em bé, sơ cứu cho đồng nghiệp, khống chế kẻ tấn công. Chính họ đã trở thành "lá chắn sống" giữa sự sống và cái chết. 

Với tư cách người từng nhiều năm trực tiếp cấp cứu bệnh nhân trong ranh giới sinh tử, tôi vô cùng khâm phục. Và với tư cách là lãnh đạo ngành, tôi luôn day dứt một điều: mỗi vết thương trên thân thể người thầy thuốc là lời nhắc nhở xã hội rằng, chúng ta phải bảo vệ những người đang cứu người, như đang bảo vệ chính sự tử tế và lương tri của cộng đồng.

- Phóng viên: Thưa Thứ trưởng, hằng năm đều xảy ra những vụ bạo hành đối với nhân viên y tế, có vụ cực kỳ nghiêm trọng như mới xảy ra tại Nghệ An và có lẽ chỉ rủi thêm một chút nữa là nhân viên y tế có thể thiệt mạng, tại sao vậy, chẳng phải cả xã hội đã nói quá nhiều và từ quá lâu rồi sao? Vấn đề nằm ở đâu, thưa Thứ trưởng?

GS.TS Trần Văn Thuấn: Vấn đề này thực ra đã được xã hội lên tiếng nhiều năm qua, nhưng việc tái diễn các vụ việc với mức độ ngày càng nghiêm trọng cho thấy chúng ta vẫn chưa thực sự "chạm được vào gốc rễ" của vấn đề. Bạo lực trong bệnh viện không phải là hiện tượng cá biệt. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 62% nhân viên y tế toàn cầu từng bị bạo lực bằng lời nói, và từ 8–38% đã từng bị hành hung thể chất ít nhất một lần trong đời làm nghề. Điều đó cho thấy đây là một vấn đề toàn cầu, nhưng ở Việt Nam, vấn đề ấy trở nên nghiêm trọng hơn khi chế tài pháp lý vẫn còn thiếu tính răn đe. Điều này vô hình trung tạo ra tâm lý coi thường luật pháp, khuyến khích sự hung hãn.

Bên cạnh đó, một số bệnh viện vẫn còn thiếu hệ thống phản ứng nhanh, thiếu đội bảo vệ chuyên nghiệp, thiếu camera giám sát hoặc chưa huấn luyện quy trình xử lý khẩn cấp. Trong khi đó, môi trường bệnh viện luôn tiềm ẩn áp lực, người bệnh mong manh, người nhà hoang mang, cán bộ y tế căng thẳng làm việc liên tục trong nhiều giờ. Tất cả tạo nên một "môi trường dễ kích động", nếu không có giải pháp tổng thể và đồng bộ.

Quan trọng nhất, dù nguyên nhân là gì đi nữa, bạo lực với nhân viên y tế đang làm nhiệm vụ là điều tuyệt đối không thể biện minh. Hành vi này không chỉ đe dọa an toàn cá nhân mà còn đe dọa niềm tin vào hệ thống chăm sóc sức khỏe.

- Phóng viên: Sau mỗi vụ việc, tinh thần và tâm lý của hàng triệu y bác sĩ trên cả nước lại bị ảnh hưởng nặng nề. Bộ Y tế sẽ có những động thái cụ thể nào để củng cố tinh thần, giúp nhân viên y tế yên tâm cống hiến mà không phải làm việc trong nỗi sợ hãi thường trực?

GS.TS Trần Văn Thuấn: Ngay sau sự cố đau lòng ở Nghệ An, Bộ đã cử đoàn công tác xuống thăm hỏi, động viên, và chỉ đạo hỗ trợ điều trị, phục hồi tâm lý cho điều dưỡng Trang cũng như các cá nhân liên quan. Nhưng đó mới chỉ là phản ứng tình huống.

Về lâu dài, chúng tôi xác định đây là một vấn đề chiến lược. Vì thế, Bộ Y tế đã và đang triển khai ba nhóm giải pháp lớn:

Thứ nhất, về an ninh bệnh viện: chúng tôi phối hợp với Bộ Công an và chính quyền địa phương xây dựng quy chế phối hợp bảo vệ an ninh trật tự trong cơ sở khám chữa bệnh, tổ chức huấn luyện định kỳ, trang bị đầy đủ hệ thống camera, kiểm soát ra vào, nút báo động khẩn, và đặc biệt là triển khai hệ thống phản ứng nhanh, một mô hình đã chứng minh hiệu quả tại nhiều quốc gia.

Thứ hai, về pháp lý: chúng tôi đang làm việc với các cơ quan tư pháp để kiến nghị sửa đổi pháp luật theo hướng coi hành vi tấn công nhân viên y tế đang làm nhiệm vụ là hành vi chống người thi hành công vụ, qua đó khởi tố hình sự với các khung hình phạt đủ sức răn đe.

Thứ ba, về tâm lý và truyền thông: Bộ sẽ triển khai các hệ thống, chương trình hỗ trợ tinh thần sau sang chấn cho nhân viên y tế, nhất là tại các khoa có nguy cơ cao như cấp cứu, hồi sức, sản, nhi. Đồng thời, chúng tôi cũng tăng cường truyền thông tích cực để xã hội hiểu hơn về đặc thù ngành y, nơi kết quả đôi khi không như mong đợi, nhưng đằng sau đó là những nỗ lực thầm lặng, tận tâm và đôi khi là cả sự hy sinh.

- Phóng viên: Tôi hiểu rằng, Bộ Y tế đương nhiên muốn mọi điều tốt nhất để bảo vệ chính người trong ngành mình. Đó là sự thật hiển nhiên và chính đáng, nhưng có vẻ Bộ Y tế vẫn chưa được đồng hành một cách tốt nhất? Thứ trưởng có thể chia sẻ sự cần thiết trong việc phối hợp với các bộ ngành khác cũng như của chính quyền địa phương nơi đóng bệnh viện thưa Thứ trưởng?

GS.TS Trần Văn Thuấn: Bảo vệ nhân viên y tế không thể chỉ là nhiệm vụ riêng của ngành y tế. Đây phải là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị, từ trung ương đến địa phương, từ các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp đến từng tổ chức trong cộng đồng. Bởi khi người thầy thuốc bị đe dọa, tổn thương, thì chính người bệnh cũng mất đi sự an toàn, và niềm tin xã hội vào hệ thống chăm sóc sức khỏe cũng bị lung lay.

Trên thực tế, Bộ Y tế đã thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành với Bộ Công an, đồng thời kêu gọi chính quyền địa phương vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa để đảm bảo môi trường bệnh viện thực sự an toàn. Tuy nhiên, sự phối hợp này vẫn cần được làm chặt chẽ hơn, bài bản hơn, có tính cam kết cao hơn từ các cấp, đặc biệt là cấp tỉnh, nơi trực tiếp quản lý, điều hành hệ thống y tế địa phương.

Chúng tôi mong muốn có sự phân công rõ ràng giữa các bên, lực lượng công an địa phương có thể tham gia thường trực hay tuần tra định kỳ tại các bệnh viện trọng điểm; chính quyền tỉnh coi chỉ tiêu về an ninh, an toàn y tế là một phần trong hệ thống đánh giá điều hành; ngành tư pháp xử lý nghiêm các vụ bạo lực với nhân viên y tế; và các cơ quan truyền thông cùng góp phần xây dựng văn hóa tôn trọng người thầy thuốc. Bên cạnh đó, nội dung "an toàn cho cán bộ y tế" cần được đưa thành một tiêu chí bắt buộc trong kiểm tra, đánh giá chất lượng bệnh viện và trong công tác thi đua của địa phương.

Tinh thần ấy đã được thể hiện rõ trong Nghị quyết số 72-NQ/TW ngày 08/9/2025 của Bộ Chính trị, khi chỉ đạo: "Cải thiện môi trường làm việc, bảo đảm an toàn, giảm áp lực cho nhân viên y tế". Đây là định hướng mang tính nguyên tắc của Đảng đối với ngành y tế trong giai đoạn tới. Và để thực hiện hiệu quả, cần có sự cam kết chính trị và hành động cụ thể của toàn bộ hệ thống, chứ không chỉ là sự nỗ lực đơn lẻ của một bộ chuyên ngành.

Tôi muốn nhấn mạnh: khi người thầy thuốc được làm việc trong một môi trường an toàn, văn minh và có hậu thuẫn pháp lý rõ ràng, thì họ sẽ toàn tâm toàn ý cống hiến cho người bệnh. Và khi các cơ quan trong hệ thống cùng đồng hành, thì mỗi bệnh viện sẽ không chỉ là nơi chữa bệnh, mà còn là nơi bảo vệ và nuôi dưỡng niềm tin xã hội vào y đức, vào công lý, và vào tương lai của ngành y Việt Nam.

- Phóng viên: Bây giờ xin mời Thứ trưởng hãy hình dung ra 2 bối cảnh từng xảy ra. Một vụ va chạm giao thông có xung đột nhẹ và cơ quan chức năng đã khởi tố vụ án, bắt một đối tượng; một vụ nhân viên y tế đang cấp cứu bệnh nhân trong bệnh viện thì bị một đối tượng hành hung, nhưng cuối cùng lại chỉ có biên bản phạt hành chính. Ở góc độ ảnh hưởng xã hội, người dân đều cho rằng mức độ vụ việc thứ 2 nguy hiểm hơn trường hợp thứ nhất. Theo Thứ trưởng vụ việc thứ hai cần được xử lý như thế nào thưa ông?

GS.TS Trần Văn Thuấn: Đây là một câu hỏi rất đáng suy ngẫm. Bởi trên thực tế, chúng ta đang chứng kiến không ít tình huống pháp lý chưa thật sự tương xứng về mức độ nguy hại và tác động xã hội, khiến nhiều người cảm thấy băn khoăn, còn đội ngũ nhân viên y tế thì không khỏi chạnh lòng.

Một vụ va chạm giao thông dù mức độ không nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể bị khởi tố hình sự nếu gây mất trật tự công cộng hay ảnh hưởng đến an toàn người khác. Trong khi đó, có những vụ việc bác sĩ, điều dưỡng đang trực cấp cứu, giữa lúc căng thẳng nhất để giành giật sự sống cho bệnh nhân, lại bị hành hung, thậm chí dùng hung khí gây thương tích, cản trở hoạt động chuyên môn, nhưng đối tượng gây ra hành vi ấy chỉ bị xử phạt hành chính. Đây là điều khó có thể chấp nhận, bởi nó không chỉ tạo ra cảm giác bất công cho người hành nghề, mà còn tiềm ẩn nguy cơ đe dọa sự vận hành an toàn của cả hệ thống y tế.

Tôi cho rằng, với những hành vi tấn công nhân viên y tế khi đang thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, pháp luật cần có cơ chế xử lý nghiêm khắc hơn, bao gồm cả việc xem xét khởi tố hình sự với các tội danh phù hợp như chống người thi hành công vụ, cố ý gây thương tích, gây rối trật tự công cộng nghiêm trọng, hoặc thậm chí là giết người nếu tính chất vụ việc đặc biệt nghiêm trọng.

Bởi lẽ, khi một bác sĩ đang cấp cứu bệnh nhân mà bị hành hung, thì không chỉ người bác sĩ là nạn nhân, mà chính người bệnh, vốn đang cần từng giây phút để giành lại sự sống, cũng trở thành đối tượng bị đe dọa. Nếu pháp luật không thể hiện rõ tính răn đe, chúng ta sẽ gửi đi một thông điệp sai lạc và có thể làm suy giảm lòng tin của xã hội vào sự công bằng và an toàn trong môi trường y tế.

- Phóng viên: Đã có những đề xuất rất gây chú ý về pháp nhân "thi hành công vụ" với một số ngành nghề ngoài lực lượng chức năng, thậm chí từng có đề xuất coi hành vi cản trở báo chí tác nghiệp cũng là cản trở thi hành công vụ. Nhưng với việc cứu người đề xuất này lại chìm vào quên lãng trong khi lẽ ra nó cấp thiết hơn rất nhiều. Theo Thứ trưởng, việc cơ chế luật pháp cho phép coi mọi hành động chuyên môn của bác sĩ liên quan đến cứu người là thực thi công vụ, cần được bảo vệ?

GS.TS Trần Văn Thuấn: Câu hỏi này chạm đúng vào điểm mấu chốt mà ngành y tế đã trăn trở từ lâu, và cá nhân tôi, với tư cách là người từng trực tiếp cấp cứu người bệnh, từng trải qua những ca "cân não" giữa sống và chết, lại càng thấy vấn đề này cấp thiết hơn bao giờ hết. Đúng như bạn nói, nhiều ngành nghề đã được luật pháp bảo vệ bằng cơ chế "thi hành công vụ", nhưng đến nay, người thầy thuốc, người đang cứu người trong thời điểm sinh tử, lại chưa được công nhận đầy đủ về mặt pháp lý như vậy. Đây là một khoảng trống cần được lấp đầy một cách nghiêm túc và có hệ thống.

Tôi cho rằng, đã đến lúc chúng ta cần làm rõ hai khái niệm trong pháp luật: "nhân thân công vụ" và "hành vi công vụ". Có thể nhân viên y tế không mang thân phận của một cán bộ công quyền, nhưng khi họ đang cấp cứu người bệnh, đang thực hiện các hành vi chuyên môn theo quy định pháp luật, thì họ đang thi hành một nghĩa vụ công, nghĩa vụ bảo vệ sự sống cho cộng đồng. Vì vậy, mọi hành vi cản trở, xúc phạm, hành hung người thầy thuốc trong lúc họ thực hiện nhiệm vụ cứu người cần được luật pháp coi là hành vi chống người thi hành công vụ, và phải được xử lý bằng những chế tài đủ sức răn đe.

Đồng thời, chúng tôi cũng kiến nghị xem xét cơ chế công nhận danh hiệu liệt sĩ, thương binh đối với những nhân viên y tế hy sinh hoặc bị thương tật nặng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, nhất là trong các tình huống đặc biệt như phòng, chống dịch, thiên tai hoặc bị bạo lực khi đang cấp cứu, chăm sóc người bệnh. Đây không chỉ là sự ghi nhận xứng đáng mà còn là lời khẳng định mạnh mẽ rằng xã hội sẽ không bao giờ để người thầy thuốc phải đơn độc trên tuyến đầu.

Tôi tin rằng khi cơ chế bảo vệ pháp lý cho người thầy thuốc được nâng lên một tầm mới, thì không chỉ ngành y được tiếp thêm niềm tin, mà chính người bệnh cũng sẽ cảm thấy an toàn và được tôn trọng hơn trong hành trình chữa bệnh của mình.