"Hà Nội không có xi măng, không có nhiệt điện – vậy ô nhiễm đến từ đâu?"
Sáng ngày 25/11, toạ đàm "Cải thiện chất lượng môi trường không khí đô thị" được Báo Tuổi trẻ và Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp tổ chức. Đây là một trong những hoạt động ý nghĩa thuộc Dự án "Lồng ghép chống chịu biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường để phát triển các đô thị xanh".
Toàn cảnh tọa đàm "Cải thiện chất lượng môi trường không khí đô thị".
Ông Lê Hoài Nam, Phó cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, tại Hà Nội và nhiều tỉnh phía Bắc, nhất là khu vực Đồng bằng sông Hồng, ô nhiễm không khí có xu hướng diễn biến phức tạp, nhiều thời điểm tăng cao.
Ông Lê Hoài Nam, Phó cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Riêng năm 2024, Hà Nội trải qua 4 đợt ô nhiễm nghiêm trọng, các chỉ số quan trắc cho thấy nồng độ PM2.5 trung bình năm vượt khoảng 2 lần quy chuẩn; số ngày có chất lượng không khí xấu cũng ở mức cao. Năm 2025 tính đến thời điểm này, mức độ ô nhiễm chưa xấu như năm 2024, một phần do mùa đông mới bắt đầu, các điều kiện thời tiết nghịch nhiệt cực đoan chưa xuất hiện nhiều.
Nguyên nhân khiến ô nhiễm không khí kéo dài và diễn biến phức tạp được xác định từ nhiều nguồn như từ các hoạt động công nghiệp, giao thông vận tải, hoạt động nông nghiệp và hoạt động xây dựng. Bên cạnh đó, đặc điểm khí hậu – thời tiết của miền Bắc, đặc biệt trong mùa đông (từ tháng 10 đến tháng 3–4 năm sau), với nhiều ngày nghịch nhiệt và gió yếu, khiến các chất ô nhiễm dễ tích tụ, làm mức độ ô nhiễm tăng cao so với các khu vực khác.
Theo bà Lê Thanh Thuỷ, Phó phòng quản lý môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cho rằng với vai trò là Thủ đô, rõ ràng trong những năm gần đây Hà Nội phải chịu áp lực rất lớn về ô nhiễm không khí. Các số liệu quan trắc của Bộ Nông nghiệp và Môi trường và của chính Hà Nội đều cho thấy điều này. Cả Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đều có nhiều thời điểm chất lượng không khí biến động mạnh, đặc biệt Hà Nội chịu tác động rõ rệt nhất.
Bà Lê Thanh Thuỷ, Phó phòng quản lý môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội.
"Chất lượng không khí của Hà Nội cũng có sự chênh lệch theo khu vực. Các quận lõi đô thị thường có chỉ số AQI cao hơn, do mật độ phương tiện giao thông lớn và hoạt động xây dựng diễn ra dày đặc. Cuối năm 2024 và đầu năm 2025, số ngày ô nhiễm tăng đột biến – theo đánh giá của chúng tôi, đây là kết quả của nhiều tác động cộng hưởng", bà Lê Thanh Thủy nói.
Hà Nội đang có rất nhiều dự án chỉnh trang đô thị, thi công liên tục. Ùn tắc giao thông kéo dài, lượng xe vận chuyển vật liệu lớn, cùng tình trạng đốt rác, đốt phụ phẩm nông nghiệp và việc đốt vàng mã tại các đền chùa dịp cuối năm khiến phát thải tăng mạnh. Hiện toàn thành phố có khoảng 7,6 triệu phương tiện giao thông, chưa kể lượng phương tiện ngoại tỉnh đổ về, tạo áp lực rất lớn lên môi trường không khí.
Bên cạnh đó, công tác giám sát xây dựng vẫn chưa thật sự chặt chẽ. Nhiều công trình chưa tuân thủ nghiêm các biện pháp che chắn, vệ sinh, rửa xe, khiến bụi phát tán nhiều. Các hoạt động sản xuất công nghiệp trong thành phố và vùng lân cận như Bắc Ninh, Bắc Giang, cùng với hệ thống làng nghề, sử dụng nhiên liệu đốt… cũng góp phần đáng kể vào ô nhiễm, nhất là vào các tháng cuối năm khi thời tiết bất lợi.
Theo TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, đặc thù Hà Nội là không có nhà máy xi măng, không có nhiệt điện, vì vậy không thể gán các nguyên nhân này như với các tỉnh khác. Nguyên nhân ô nhiễm phải được xác định riêng cho từng địa phương.
Ông cho rằng Hà Nội hoàn toàn có thể xây dựng bản đồ phát thải chi tiết, liệt kê khoảng 2.000 cơ sở sản xuất trên địa bàn, tính toán mức phát thải và thể hiện trên bản đồ số. Đây là bước chuyển quan trọng từ "quản lý giấy phép" sang "quản lý phát thải". Ông khẳng định chi phí cho việc số hóa dữ liệu, xây dựng bản đồ ô nhiễm "không hề lớn" nhờ công nghệ hiện nay.
Tăng tốc kiểm soát ô nhiễm không khí: Nhiều quy định mới với ô tô, xe máy áp dụng từ 2027
Theo TS Hoàng Dương Tùng, quản lý vấn đề này cần chuyển sang quản lý phát thải thay vì quản lý hành chính, xây dựng bản đồ ô nhiễm không khí theo thời gian thực
"Muốn giải quyết căn cơ ô nhiễm không khí, cơ quan quản lý phải chuyển từ cách "quản lý hành chính, giấy phép" sang quản lý trực tiếp theo mức phát thải, xác định cụ thể từng cơ sở gây ô nhiễm, thay vì chỉ nói chung chung "ngành công nghiệp, xây dựng, nông nghiệp…", ông Tùng nói.
TS Tùng cho biết nhiều nguồn gây ô nhiễm đã được phát hiện từ lâu và có không ít mô hình xử lý hiệu quả như Bát Tràng trước đây – nơi từng ô nhiễm nặng nhưng đã cải thiện rõ rệt nhờ chuyển đổi nhiên liệu và áp dụng biện pháp cụ thể. Tuy nhiên, các bài học này lại chưa được áp dụng rộng rãi.
TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam.
Ông nhấn mạnh: "Chúng ta có rất nhiều biện pháp, nhưng đến nay vẫn chưa trả lời được công nghiệp đóng góp bao nhiêu phần trăm vào ô nhiễm. Đây là câu hỏi Nhà nước phải trả lời bằng số liệu cụ thể".
Theo Quyết định 2530, Hà Nội lần đầu xác định được nồng độ bụi mịn trung bình năm là 47 µg/m³, thay vì tranh luận 40 hay 50 như trước. Mục tiêu đến năm 2030 giảm 20%, và tiến tới net zero vào năm 2050. "Có số liệu thì mới đặt được mục tiêu cụ thể, 5 năm giảm bao nhiêu, 10 năm giảm bao nhiêu", TS Tùng nói.
Ông dẫn lại quy luật Pareto: 20% nguồn thải tạo ra tới 80% lượng ô nhiễm. "Nếu chúng ta xác định rõ 20% cơ sở phát thải lớn nhất và tập trung xử lý, hiệu quả sẽ rất nhanh. Không thể nói 'công nghiệp' chung chung. Phải biết cơ sở nào, ở đâu, phát thải bao nhiêu, sử dụng nhiên liệu gì, công nghệ gì".
Ông Lê Hoài Nam, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết Việt Nam đang đặt ra những mục tiêu rất cao, mang tính tham vọng trong việc giảm ô nhiễm không khí, tập trung vào nồng độ bụi mịn và chỉ số chất lượng không khí. Các nhiệm vụ, giải pháp đã được phân công cụ thể cho từng bộ, ngành và toàn bộ địa phương.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã hoàn thiện quy chuẩn khí thải công nghiệp mới, chặt chẽ hơn nhiều so với quy chuẩn cũ; lộ trình áp dụng đến 2032 đối với toàn bộ cơ sở sản xuất. Doanh nghiệp buộc phải chuyển đổi công nghệ, nhiên liệu hoặc đầu tư hệ thống xử lý khí thải để đáp ứng chuẩn mới.
Bộ sẽ tiếp tục xây dựng cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ xanh. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã trình Chính phủ ban hành lộ trình áp dụng 5 mức tiêu chuẩn khí thải (Euro 1–5) cho ô tô tham gia giao thông – thay vì chỉ mức 1 và 2 như hiện nay.
Hà Nội và TP Hồ Chí Minh sẽ áp dụng sớm và chặt hơn: Ô tô sản xuất 2017–2021 phải đạt chuẩn 4 từ 1/5/2027. Ô tô sản xuất từ 2022 trở đi phải đạt chuẩn 5 từ 1/5/2028. Lần đầu kiểm định khí thải xe máy – bắt đầu từ 2027
Các địa phương phải gấp rút xây dựng hệ thống trung tâm kiểm định khí thải xe máy trong đó Hà Nội cần khoảng 400 điểm, TP Hồ Chí Minh (tính cả TP Thủ Đức và mở rộng) cần khoảng 600 điểm. Riêng Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, tất cả xe máy lưu thông phải đạt tối thiểu chuẩn 2 từ 1/5/2028, nhằm loại bỏ dần xe phát thải cao.
Hiện nhiên liệu bán trên thị trường chủ yếu mới đạt chuẩn 2–3, chưa tương thích với tiêu chuẩn khí thải cao (4–5). Bộ Công Thương được giao trách nhiệm đảm bảo nguồn cung nhiên liệu chất lượng cao, phù hợp với chuẩn khí thải mới.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã hoàn thiện công nghệ dự báo, bắt đầu cung cấp bản tin chất lượng không khí theo thời gian thực và dự báo 48 giờ trên VTV và Cổng thông tin quan trắc môi trường. Mục tiêu tới 1–2 năm tới sẽ nâng thời hạn dự báo lên 7 ngày, tương đương các nước tiên tiến. Khi dự báo cho thấy nguy cơ ô nhiễm cao, địa phương phải chủ động cảnh báo và triển khai biện pháp ứng phó theo quy định.
