Những khó chịu vùng bàn chân và nhất là gót chân khá thường gặp, đặc biệt là phụ nữ khi bước vào tuổi trung niên. Những triệu chứng có vẻ kinh điển như vậy gợi ý đến một bệnh lý khá thường gặp, đó là viêm cân gan chân. Do tính chất khá thường gặp như vậy nên việc chẩn đoán thường dựa chủ yếu vào thăm khám lâm sàng và chụp phim Xquang. Sử dụng siêu âm và cộng hưởng từ không phổ biến do giá trị đặc hiệu không cao, nhất là đối với các tổn thương diễn biến mới. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, vấn đề không đơn giản như vậy.
Đau bên dưới gót chân do nhiều nguyên nhân nhưng thường gặp nhất do các nguyên nhân: viêm cân gan chân, gai xương gót, hội chứng đường hầm cổ chân, chấn thương vùng gan chân do đi lại... Các nguyên nhân hay gặp nhất của đau vùng sau gót chân bao gồm viêm gân gót (viêm gân Achille) và viêm bao hoạt dịch gân gót.
Đau gót chân do u nằm ở vùng gan chân
Bệnh nhân nữ ngoài 40 tuổi. Được chẩn đoán và điều trị viêm cân gan chân trên 6 tháng ở nhiều nơi nhưng không cải thiện, triệu chứng đau có xu hướng ngày càng tăng. Bệnh nhân đến Bệnh viện Xanh Pôn khám. Tại đây các bác sĩ khám và chỉ định chụp Xquang, kết quả trên phim Xquang không có bất thường tổn thương xương, hình ảnh “gai xương gót”. Việc sử dụng các thuốc điều trị theo đường uống và tại chỗ không cải thiện đáng kể. Triệu chứng đau khi đi lại gần như không khác nhau kể cả đầu buổi sáng cũng như trong ngày, đây là điểm khác biệt duy nhất gợi ý đến khả năng một tổn thương khác có thể và bệnh nhân được chỉ định chụp cộng hưởng từ. Và kết quả cho thấy hình ảnh thể hiện một khối u nằm ở vùng gan chân.
Không chủ quan với tình trạng đau gót chân.
Viêm cân gan chân
Là nguyên nhân hay gặp nhất của đau mặt dưới gan chân. Cân gan chân là dải cân chạy từ mặt dưới các ngón chân đến tận cùng phía dưới của gót chân. Khi hoạt động, các động tác dồn lực nhiều lên gan chân như chạy nhảy, leo trèo, thậm chí đứng nhiều sẽ tác động lên cân gan chân, ban đầu gây kích thích cơ học, về lâu dài sẽ dẫn đến tình trạng viêm.
Ở những người có bề mặt gan chân bất thường, ví dụ quá phẳng hoặc quá lõm, hoặc béo phì, làm nghề thường phải đi bộ lâu hay đứng lâu... là những yếu tố thuận lợi gây ra chứng đau gan chân.
Triệu chứng hay gặp là đau ở vùng mặt dưới gót chân, đau tăng lên khi thay đổi động tác từ nằm hay ngồi lâu sang động tác đứng, đặc biệt đau nhiều vào buổi sáng khi mới ngủ dậy bước chân xuống giường, sau khi đi lại vận động một lúc thì triệu chứng đau sẽ giảm dần. Khi dùng lực đầu ngón tay ấn lên mặt dưới gót chân, bệnh nhân rất đau. Siêu âm phát hiện bất thường như dày cân gan chân, giảm âm. Chụp phim Xquang xương gót có thể bình thường hoặc thấy hình ảnh gai xương gót hay bất thường bề mặt xương tạo nên hình ảnh gan chân phẳng hay quá lõm. Chụp Xquang cũng loại trừ một số nguyên nhân gây đau gót chân khác như gãy xương, viêm xương, u xương hay nang xương vùng bàn, gót chân.
Để điều trị, các bác sĩ căn cứ vào từng trường hợp cụ thể có thể sử dụng biện pháp nội khoa và ngoại khoa. Nội khoa như nghỉ ngơi, nẹp bất động bàn chân ở tư thế trung gian vào buổi tối, chườm túi đá vào vùng gót chân, tránh đi chân đất, tập các bài tập duỗi cơ cẳng chân như kéo các ngón chân về phía mặt trước cẳng chân nhiều lần vào buổi sáng; đi giày dép có lót đế mềm, hoặc giày dép chỉnh hình khi có bất thường xương bàn chân; dùng thuốc chống viêm giảm đau không steroid như aspirin, diclofenac, meloxicam hoặc tiêm corticoid tại chỗ (cần thận trọng, có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa cơ xương khớp). Điều trị ngoại khoa bao gồm các biện pháp chỉnh sửa dị tật bàn chân hay cắt bỏ gai xương gót (ít khi có chỉ định).
Mát xa chân giúp giảm cơn đau.
Gai xương gót
Là hậu quả của tình trạng viêm cân gan chân kéo dài dẫn đến mọc xương tân tạo tại vùng gót chân. Gai xương gót thường không phải là nguyên nhân trực tiếp gây đau ở gót chân vì nhiều người đau gót mà không có gai xương, ngược lại nhiều người hiện tại có gai xương mà lại không đau gót. Chính vì vậy, điều trị gai xương gót cũng tương tự như điều trị viêm cân gan chân và hiếm khi cần phải mổ cắt bỏ gai. Bệnh hay gặp nhất ở những người béo phì, tuổi trung niên (trên 40 tuổi). Ở những người này, lớp mỡ đệm ở gan chân co lại, thoái triển theo thời gian dẫn đến cơ chế đệm kém hiệu quả. Vận động viên phải luyện tập, thi đấu hằng ngày, cường độ cao. Những người có khiếm khuyết ở chân, ví dụ tật bàn chân hơi sấp, quặp vào trong.
Khi bị mắc gai xương gót, đau nhức nhối, chói buốt ở vùng gan chân hay xương gót. Điển hình là triệu chứng đau kiểu cơ học: đau tăng sau một đợt vận động mạnh đột ngột hay kéo dài, giảm sau khi nghỉ ngơi một thời gian. Đau nhất thường vào buổi sáng, khi mới ngủ dậy và thực hiện những bước đi đầu tiên trong ngày, phải đi đi lại lại một lúc mới giảm cảm giác đau.
Cũng có khi đau khởi phát sau một động tác mạnh đột ngột như vận động viên chạy đạp chân mạnh để lấy đà chạy. Đau cũng tăng lên nhiều hơn khi đi lại trên bề mặt cứng hoặc khiêng vác vật nặng. Đau nhiều có thể ảnh hưởng tới công việc cũng như sinh hoạt hàng ngày.
Ngoài khám lâm sàng, bệnh nhân sẽ được chỉ định chụp phim Xquang vùng gót chân để phát hiện hình ảnh gai xương gót là một gai nhọn nhỏ mọc lên từ mặt dưới xương gót ở vùng gan chân. Tuy nhiên, quan trọng hơn là để phát hiện những tổn thương khác nguy hiểm hơn cũng gây đau xương gót như viêm nhiễm xương, gãy xương, u xương gót hay áp-xe phần mềm tại chỗ.
Về điều trị, ngoài sử dụng các biện pháp mát-xa, đi giày mềm vừa chân, các biện pháp vật lý trị liệu như siêu âm, sóng ngắn, hồng ngoại chiếu tại chỗ. Trường hợp đau nhiều có thể dùng thuốc. Nếu các biện pháp nội khoa không có hiệu quả có thể xét phẫu thuật cắt bỏ gai xương gót. Tuy nhiên, như đã nói ở trên, đau trong bệnh gai xương gót không đơn thuần chỉ do yếu tố cơ học (gai xương) mà còn có yếu tố viêm tại chỗ, quanh các gân vùng gan chân. Vì vậy, phẫu thuật cắt gai cần cân nhắc hết sức thận trọng và ít khi được chỉ định. Những người thường xuyên đau gót chân cần đến khám tại các cơ sở chuyên khoa xương khớp để được tư vấn, phát hiện các bất thường về cấu tạo chân, bàn chân từ đó có các biện pháp chỉnh hình hay phẫu thuật thích hợp.
Tóm lại, đa số các biểu hiện của triệu chứng lâm sàng thường gợi ý đến tổn thương viêm cân gan chân, tuy nhiên trong những trường hợp việc kiểm soát triệu chứng bằng phục hồi chức năng và thuốc không cải thiện hoặc có triệu chứng đau không điển hình thì cần thăm dò thêm bằng các phương tiện chẩn đoán hình ảnh khác.
