Hiện nay, nhiều món ăn được chế biến từ ếch, nhái, rắn... Nếu ếch được chế biến không cẩn thận, thịt chưa được nấu chín kỹ thì khi ăn, ấu trùng sán nhái ký sinh ở thịt ếch xâm nhập vào cơ thể và gây bệnh. Vì vậy ăn thịt ếch nhái chưa được nấu chín, nguy cơ bị mắc bệnh ấu trùng sán nhái là điều không thể tránh khỏi.
Đặc điểm ấu trùng sán nhái gây bệnh
 Ấu trùng sán nhái gắp ra được từ mắt. |
Ấu trùng sán nhái Sparganum giống như dải băng hẹp màu trắng ngà, mờ đục. Chiều dài từ 3-50cm, chiều rộng chỉ vài mm. Phần cuối phía trước to và có một đường rãnh. Về hình thể, không xác định được đầu, không có các tổ chức nội tạng. Tuy vậy, dưới sự phóng đại của kính hiển vi có thể thấy những hạt vôi hóa, ống bài tiết, thớ cơ và dây thần kinh trong chất đệm nhu mô xốp. Thành cơ thể bao gồm lớp vỏ được bao phủ bằng lớp nhung mao, hai lớp cơ và một hàng tế bào vỏ hướng xuyên tâm. Bề mặt trên của vỏ xuất hiện đốt giả như cơ ngang.
Chu kỳ phát triển và gây bệnh của ấu trùng sán nhái
Sán nhái đẻ trứng dưới nước, trứng bị những loài phù du, giáp xác ăn, nó là vật chủ phụ thứ nhất của sán. Sau đó loài phù du, giáp xác này bị ếch, nhái, rắn hoặc chim ăn. Những loài này trở thành vật chủ phụ thứ hai của sán. Khi ký sinh ở vật chủ phụ, ấu trùng ở dạng sâu (plerocercoid) dài khoảng vài cm, màu trắng ngà, không chia đốt, không có đầu (scolex) ở phía trước, chỉ có ống giác giả. Con người có thể trở thành vật chủ phụ thứ hai trong các trường hợp như uống nước mất vệ sinh, có những loài phù du, giáp xác đã bị nhiễm sán; ăn thịt ếch, nhái, rắn, chim... sống hoặc chưa được nấu chín kỹ; từ đây ấu trùng sán nhái đột nhập vào ống tiêu hóa, chui vào thành dạ dày, ruột và tạo thành u ở đó. Ngoài ra, một số tập quán sinh hoạt còn lạc hậu ở vùng thôn quê như người dân có quan niệm cho rằng đau mắt đỏ là do “bốc hỏa”, nên dùng thịt ếch nhái sống là chất mát, lạnh đắp vào mắt để “hạ hỏa” thì bệnh sẽ khỏi; việc làm thiếu khoa học này tạo điều kiện thuận lợi cho ấu trùng sán nhái xâm nhập vào da, mắt gây u ở mắt, làm cho bệnh nhân có thể bị mù. Một số trường hợp khác ít gặp hơn là người có thể bị nhiễm ấu trùng sán nhái do rửa mặt bằng nguồn nước có loài phù du, giáp xác bị nhiễm ấu trùng.
Khi người là vật chủ phụ thứ hai bị ấu trùng sán nhái xâm nhập và ký sinh sẽ gây bệnh. Triệu chứng bệnh phụ thuộc vào nơi ấu trùng có dạng hình sâu ký sinh. Nếu ký sinh ở mắt sẽ gây đau, chảy nhiều nước mắt, viêm sưng màng tiếp hợp, mi mắt, mí mắt... Nếu ký sinh ở da thì gây ngứa, nổi mẩn, thâm nhiễm chung quanh chỗ ký sinh trùng ký sinh, đôi khi người bệnh thấy có cảm giác ấu trùng đang di chuyển. Một số trường hợp đã phát hiện thấy ấu trùng sán nhái có dạng hình sâu ở vùng màng ruột, thận, bàng quang, phổi, xoang ngực, tim và mô não. Khi ấu trùng sán nhái xâm nhập sâu vào bên trong các nội tạng thì tiên lượng bệnh sẽ rất nặng.
Phòng bệnh bằng cách nào?
Trên lâm sàng, chẩn đoán xác định bệnh ấu trùng sán nhái chắc chắn khi phẫu thuật phát hiện và lấy được ấu trùng. Điều trị bệnh cũng bằng phẫu thuật để bóc tách, loại bỏ ấu trùng. Nếu không mổ được thì dùng thuốc novarsenol 0,3-0,4g/kg cân nặng/ngày, điều trị trong 4-5 ngày. Thuốc praziquantel và mebendazole không có tác dụng diệt ấu trùng của ký sinh trùng.
Để phòng bệnh, cần truyền thông giáo dục sức khỏe, vận động người dân không nên uống nước chưa đun sôi, không ăn các loại thịt ếch, nhái, rắn, chim... chưa được nấu kỹ. Ở vùng nông thôn cần bỏ tập quán lạc hậu dùng thịt ếch, nhái sống đắp vào mắt để chữa bệnh mắt đỏ. Ngoài ra nên sử dụng nguồn nước hợp vệ sinh trong sinh hoạt hằng ngày.
Khi vào quán ăn, nhà hàng, mọi người cần thận trọng khi gọi thức ăn được chế biến từ thịt ếch, nhái, rắn, chim..., nếu chưa nấu chín kỹ không nên ăn để đề phòng bị mắc bệnh ấu trùng sán nhái.
BS. Nguyễn Võ Hinh