Hỏi: Cây thuốc thiên niên kiện tại sao có tên như vậy? Nó có nhiều ở nước ta hay không?
(Lê Văn Tuấn - Tây Ninh)
Trả lời: Thiên niên kiện còn gọi là sơn thục.
Tên khoa học Homalomena aromatica (Roxb). Schott (Calla aromatica Roxb). Homalomena occubta (Iowa) Schott.
Thuộc họ Ráy Araceae.
Thiên niện kiện (Rhizoma Homalomenae) là thân rễ phơi hay sấy khô của cây thiên niện kiện.
Tên thiên niện kiện vì người ta cho rằng uống vị thuốc này thì nghìn năm khỏe mạnh (thiên là nghìn, niên là năm, kiện là khỏe mạnh).
Mô tả cây
Thiên niên kiện là một cây sống lâu năm, có thân rễ mập, màu xanh, đường kính 1 - 2cm. Lá mọc so le, có cuống dài từ 18 - 25cm, màu xanh, mềm, nhẵn, phía dưới cuống nở rộng thành bẹ có màu vàng nhạt, phiến lá hình đầu mũi tên, dài 11 - 15cm, rộng 7 - 11cm, đầu nhọn, phía dưới hình cánh tên, mép nguyên, mặt trên lá có màu đậm hơn hai mặt đều nhẵn, gân ở hai mép đều hướng về phía đỉnh là. Cụm hoa mẫm nở vào tháng 3 - 4. Quả mọng.
Phân bố, thu hái và chế biến
Thiên niên kiện mọc hoang rất nhiều ở các miền rừng núi của ta. Cây ưa những nơi ẩm ướt cạnh suối hay dọc theo suối. Ta khai thác quanh năm. Một năm có thể thu mua tới 3.000 tấn.
Hái về rửa sạch đất, bỏ rễ con, phơi hay sấy khô là được.
Công dụng và liều dùng
Theo tài liệu cổ thiên niện kiện vị đắng, cay, hơi ngọt, tính ôn vào 2 kinh can và thận. Có tác dụng khử phong thấp, mạnh gân cốt. Dùng chữa phong thấp, khớp xương đau nhức, co quắp tê dại.
Hiện nay thiên niên kiện là một vị thuốc nhân dân dùng chữa tê thấp, bổ gân cốt, giảm đau nhức dùng trong bệnh người già bị đau người, đau dạ dày, đau khớp xương. Kích thích giúp sự tiêu hóa. Ngày dùng 5 -10g dưới dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu.
Là nguyên liệu chế tinh dầu. Tinh dầu thiên niên kiện được dùng trong kỹ nghệ nước hoa và làm nguyên liệu chiết suất linalola.
Tên khoa học của thiên niên kiện có thể chưa thật chính xác. Theo Phạm Hoàng Hộ (1970, Cây cỏ miền nam Việt Nam, 2: 726) thì những cây được Gagnepain mô tả dưới tên Homalomena aromatica trong Thực vật chí Đông Dương (tập 6: 1114) là thuộc loại Homalomena occulta (Lour.) Schott.
