Mới đây, báo chí đưa tin cơ trưởng và tiếp viên của hãng hàng không Vietnam Airlines bị phát hiện giấu 6kg vàng trong đế giày khi vào Hàn Quốc. Nhân vụ này, có một bài báo mà tác giả đã dựa vào tháp nhu cầu của Maslow để diễn tả cho thấy, do thỏa mãn không đúng một nhu cầu của bản thân mà viên phi công đã dấu vàng trong đế giày để mang lậu vào xứ Hàn.
Tháp nhu cầu của Maslow là gì?
Năm 1943, nhà tâm lý học người Mỹ Abraham Maslow trong bài viết: “Lý thuyết về động cơ của con người” (A Theory of Human Motivation) đưa ra mô hình gọi là tháp nhu cầu của Maslow. Tháp nhu cầu có 5 tầng, trong đó, những nhu cầu con người được liệt kê theo một trật tự thứ bậc hình tháp kiểu kim tự tháp. Những nhu cầu cơ bản ở phía đáy tháp phải được thoả mãn trước khi nghĩ đến các nhu cầu cao, phức tạp hơn. Các nhu cầu bậc cao sẽ nảy sinh và mong muốn được thoả mãn ngày càng mãnh liệt khi tất cả các nhu cầu cơ bản ở dưới (phía đáy tháp) đã được đáp ứng đầy đủ.
Tầng thứ nhất: các nhu cầu căn bản nhất thuộc về sinh lý hay có người gọi “thể lý” của con người (physiological). Nói gọn là nhu cầu thở, ăn, mặc, ở… nếu thiếu thì con người không tồn tại được.
Tầng thứ hai: các nhu cầu an toàn (safety). Đó là nhu cầu con người cần có cảm giác yên tâm về an toàn thân thể, an toàn sức khỏe, an toàn việc làm, an toàn cho gia đình, an toàn tài sản, an toàn môi trường…
Tầng thứ ba: các nhu cầu yêu thương và được yêu thương, được tùy thuộc vào ai đó (love/belonging). Như muốn có gia đình yên ấm, tràn ngập yêu thương; muốn được giao lưu tình cảm, tình thân hữu trong một tập thể nào đó. Các nhu cầu này có khi còn gọi là nhu cầu xã hội (social needs) bởi vì con người không thể nào sống một mình mà phải tùy thuộc vào xã hội.
Tầng thứ tư: các nhu cầu được quý trọng, kính mến (esteem). Đó là nhu cầu được tôn trọng trong xã hội nhờ địa vị, danh tiếng, sự thành đạt…
Tầng thứ năm: các nhu cầu về sự thể hiện bản thân (self-actualization). Tức là nhu cầu được thực hiện những gì mà bản thân mong muốn và có tiềm năng để đạt được sáng tạo, đỉnh cao trong lĩnh vực nào đó.
Tháp nhu cầu của Maslow được xem là một phát minh về lý thuyết giúp hiểu rõ bản chất và giá trị trong cuộc sống của con người hơn. Từ khi ra đời, nó đã được thừa nhận rộng rãi và được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm cả lĩnh vực giáo dục, tâm lý…
Trở lại vụ cơ trưởng và tiếp viên của hãng hàng không Vietnam Airlines bị phát hiện giấu vàng trong đế giày. Những người này đã thực hiện nhu cầu thể hiện bản thân là nhu cầu bậc cao theo cách sai trái. Biết bao vụ việc sai trái kiểu như vậy đã, đang và sẽ xảy ra trong cuộc sống của con người. Xét cho cùng, suốt quá trình tồn tại và phát triển, con người gây ra biết bao tàn nhẫn, khổ đau cho mình và cho người xuất phát từ “cái tôi” luôn muốn được bành trướng phóng hiện, cái “bản ngã” chứa quá nhiều dục vọng mà chính họ không kiểm soát được.
Đối với những người hành nghề y dược, vận dụng tháp nhu cầu Maslow vào việc tìm hiểu và thỏa mãn các nhu cầu của các bác sĩ, dược sĩ và các nhân viên y tế khác là rất cần thiết. Trong tình hình hiện nay có nhiều khó khăn và phức tạp, đặc biệt trong lĩnh vực y tế, tầng thứ năm nhu cầu Maslow cần được nhận thức và vận dụng đúng đắn để các thầy thuốc có thể sống cuộc sống “thấu hiểu và thể hiện bản thân” một cách lợi mình và lợi người, trong đó lợi ích của người bệnh được đề cao đúng mực.
PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC
