Nguyên nhân cá chết hàng loạt
Cá chết hàng loạt xảy ra ở một khu vực địa lý nhất định có thể do:
Ô nhiễm nguồn nước: thường xảy ra ở các vùng nước ngọt, do nước bị ô nhiễm bởi các hóa chất sinh học, phân bón nông nghiệp, chất thải từ các nhà máy. Nước biển khó bị ô nhiễm tới mức cá chết hàng loạt do lượng nước rất lớn kết hợp với dòng chảy và thủy triều nên các hóa chất độc hại bị pha loãng rất nhanh, không thể đạt liều gây độc. Điều này chỉ có thể xảy ra nếu như một lượng rất lớn hóa chất độc hại được đổ xuống biển.
Thiếu hụt ô xi bão hòa trong nước: cũng thường xảy ra ở nước ngọt, chủ yếu do hiện tượng tảo phát triển quá mức, khô hạn, tăng nhiệt độ bất thường. Mức bão hòa ô xi trong nước cần thiết đủ để cá sống là ≥ 4mg/L, trong khi đó, nước biển thường có độ bão hòa oxy ở mức 7.56 mg/L (300C) đến 14.62 mg/L (00C). Như vậy, cá biển chỉ có thể chết hàng loạt do bị thiếu hụt ô xi bão hòa trong nước khi nhiệt độ bị tăng lên bất thường > 300C và rất khu trú. Nhấn mạnh vào đặc điểm khu trú là bởi vì khả năng cân bằng nhiệt của nước biển rất tốt, hầu như cá không phải chịu tác động của thay đổi nhiệt độ ở diện rộng, nhưng có thể bị ảnh hưởng ngay lập tức bởi một dòng chảy nóng/lạnh bất thường.
Do bệnh dịch của cá gây ra bởi vi khuẩn hoặc ký sinh trùng: điều này cũng xảy ra ở môi trường nước ngọt và không xảy ra ở môi trường nước biển do vi khuẩn và ký sinh trùng không thể sống sót được trong một môi trường giàu muối.
Do biến đổi địa chất đáy biển: các vụ động đất dưới đáy biển, biến đổi địa chất thềm lục địa gây ra việc giải phóng một năng lượng lớn từ đáy biển làm tác động đến môi trường của cá nước mặn, gây ra tình trạng thiếu hụt ô xi bão hòa, nhiễm độc do các chất hóa học được giải phóng từ hoạt động địa chất.
Như vậy có ba khả năng được rút gọn lại: hoặc cá biển chết do bị đầu độc bởi một lượng chất độc rất lớn, hoặc bị chết do dòng chảy có lượng nhiệt lớn và đột ngột (khả năng dòng chảy lạnh rất khó xảy ra), hoặc do một biến đổi địa chất thềm lục địa.
Bây giờ chúng ta chỉ cần trả lời từng câu hỏi loại trừ:
- Có động đất hay cơn địa chấn xảy ra gần khu vực cá chết hay không? Nếu câu trả lời là không thì chúng ta chuyển sang câu hỏi thứ hai.
- Có bất kỳ hoạt động khả nghi nào dẫn đến một lượng chất độc rất lớn bị thải ra môi trường của cá hay không? Nếu câu trả lời là không thì chúng ta chuyển sang câu hỏi thứ ba.
- Có bất kỳ một dòng chảy (tự nhiên hay nhân tạo) với nhiệt độ cao (chắc chắn > 300C) xuất hiện tại vị trí cá chết đầu tiên hay không?
Để củng cố thêm nguyên nhân cá chết, chúng ta cũng có thể lập bản đồ địa lý và thời gian cá chết có theo chiều dòng chảy hay không. Hình dưới đây cho thấy, vào thời điểm hiện tại, dòng chảy dưới biển sát bờ ở khu vực miền trung có hướng từ Bắc xuống Nam.
Hướng các dòng chảy ở Biển Đông theo mùa: các dòng chảy sát bờ có hướng từ Nam đến Bắc vào tháng 8 và có hướng từ Bắc xuống Nam vào tháng 2 (theo Tomcrak và Godfrey 1994).
Vậy:
- Nếu cá chết có thứ tự xuất hiện theo thời gian từ Bắc xuống Nam thì loại trừ nguyên nhân do biến đổi địa chất.
- Nếu cá chết theo thứ tự ngược lại hoặc cùng một lúc thì chỉ còn nguyên nhân do biến đổi địa chất.
Trong trường hợp này, cá chết có thứ tự từ Bắc xuống Nam (xuôi chiều dòng chảy), do vậy nghĩ nhiều tới nguyên nhân bị nhiễm độc nặng hoặc có một dòng chảy nóng bất thường.
Tại sao người ăn cá chết bị cấp cứu?
Các triệu chứng của những người bị cấp cứu sau khi ăn cá ở một nhà hàng miền trung nhập từ vùng có cá chết hàng loạt cho thấy họ bị ngộ độc tiêu hóa (đau bụng, nôn ói, tiêu chảy) chứ không phải do độc tố, ví dụ Cyanua (yếu hoặc liệt cơ, suy hô hấp, ngừng tim).
Cá sau khi chết và được vớt lên bờ sẽ nhanh chóng bị vi khuẩn tấn công bởi lúc này cá không còn được môi trường giàu muối bao bọc, đồng thời hệ thống miễn dịch của cá không hoạt động nữa. Đây là nguyên nhân gây ngộ độc cho những người ăn cá chết vừa rồi.
Tìm nguyên nhân cá chết không phải là vấn đề dễ dàng
Mặc dù chúng ta đã tương đối khu trú nguyên nhân cá biển chết hàng loạt từ Vũng Áng, có thể do một lượng lớn chất độc được thải ra, có thể do một dòng chảy nóng bất thường (tự nhiên hay nhân tạo), song việc xác định chính xác nguyên nhân không hề dễ, bởi:
- Cá không biết nói, do vậy không khai thác được triệu chứng.
- Cá chết đã lâu, lại nhanh chóng bị vi khuẩn tấn công làm thay đổi hoàn toàn kết quả pháp y. Không những vậy, cá không bị tiêu hủy ngay mà còn được đưa đi tiêu thụ rất nhanh.
- Biến đổi môi trường nước biển (do hóa chất hoặc do nhiệt độ) là nguyên nhân hàng đầu, song không thể xác định được chính xác bởi hai yếu tố đó rất nhanh chóng biến mất, do khả năng pha loãng và khả năng cân bằng nhiệt của biển.
Nên làm gì tiếp theo?
Đối với tất cả các tình huống cá chết, cần ngay lập tức thắt chặt quản lý chất lượng nước, ở đây là nước biển gần bờ tại khu vực cá bị chết. Các biện pháp mang tính cấp bách bao gồm:
- Loại bỏ tất cả cá chết ra khỏi khu vực xảy ra, đồng thời tiêu hủy ngay.
- Tăng lưu thông dòng chảy bằng các loại máy bơm công suất lớn và sử dụng nước sạch.
- Thắt chặt chất lượng của tất cả các dòng chảy đổ về khu vực xảy ra cá chết hàng loạt, bao gồm cả các dòng chảy tự nhiên (sông) và nhân tạo (kênh, đường ống).
- Lập tức tái thiết việc nuôi trồng hải sản khi hiện tượng cá chết đã ngừng, đã loại bỏ được tất cả xác cá chết, đã thực hiện việc bơm đẩy bằng nước sạch ở khu vực cá chết và đã kiểm soát được chất lượng của các dòng chảy đổ về.
Nếu có lần sau cá biển vẫn chết thì cần làm gì? (Chú ý: áp dụng cho cá biển).
Tìm nguyên nhân là rất khó, chỉ có thể khám nghiệm tử thi cá ngay lập tức mới hi vọng có câu trả lời. Mặc dù biến đổi môi trường nước biển là nguyên nhân hàng đầu, song với khả năng vô hạn về pha loãng và cân bằng nhiệt của biển thì khó có thể xác minh hóa chất độc hại hay biến đổi dòng chảy.
Cần trả lời các câu hỏi cơ bản sau
- Cá chết ở đâu đầu tiên và hiện tượng cá chết có theo quy luật dòng chảy không?
- Cá sống ở nông hay sâu bị chết?
- Cá có kích thước lớn hay nhỏ bị chết?
- Chất lượng các nguồn nước dẫn tới khu vực cá bị chết?
- Nhiệt độ của nước là bao nhiêu?
- Các hiện tượng tự nhiên (sấm chớp, bão, biến đổi địa chất)?
- Các biện pháp làm sạch môi trường nước có sẵn?
- Cá còn tiếp tục chết hay không?
Lần này, chúng ta nợ cá một sự thật đằng sau cái chết của chúng, bởi không còn xác cá để khám nghiệm. Các biện pháp kiểm tra nguồn nước dẫn tới khu vực cá chết chỉ mang tính chất siết chặt chất lượng nước tới thôi, khó có thể xác minh nguyên nhân. Hi vọng rằng, nếu có lần sau thì cá chết được nhắm mắt.