Các thuốc ức chế bơm proton (PPI) được chỉ định rộng rãi cho tất cả các bệnh lý liên quan đến bài tiết acid dịch vị. Trong thực tế lâm sàng PPI được dùng với liều tương đối khác nhau tùy theo từng mục đích. Những năm gần đây, người ta đã phát hiện ra những tác dụng phụ nghiêm trọng khi dùng thuốc này kéo dài.
Tác dụng chính của PPI
Mỗi năm trên thế giới có hàng trăm triệu người phải dùng các PPI để điều trị các bệnh lý loét dạ dày tá tràng do: vi khuẩn HP, do các thuốc chống viêm không steroid (NSAID), do stress và các nguyên nhân khác; điều trị hội chứng Zollinger-Ellison; trào ngược dạ dày thực quản; chống chậm tiêu chức năng; xuất huyết tiêu hóa cao không do tăng áp lực tĩnh mạch cửa và điều trị sau thắt tĩnh mạch thực quản ở bệnh nhân xơ gan. Trong đó có khá nhiều bệnh nhân phải điều trị PPI lâu dài nhiều tháng nhiều năm.
Các PPI có thể ảnh hưởng đến tim mạch.
Với trên 35 năm được sử dụng trong lâm sàng người ta thấy PPI là một nhóm thuốc khá an toàn. Các tác dụng không mong muốn là: đau đầu, đau bụng, buồn nôn, nôn, tiêu chảy, táo bón và ngứa... thường là nhẹ và sẽ hết khi dừng thuốc. Tuy nhiên những năm gần đây, một số vấn đề đặt ra khi dùng PPI kéo dài là có khả năng gây ung thư, loãng xương và gãy xương, nhiễm khuẩn, ảnh hưởng đến khả năng hấp thu B12 và magie, đặc biệt là sự tương tác các thuốc PPI với clopidogrel (thuốc chống kết hợp tiểu cầu). Đây là những vấn đề rất lớn được đặt ra trong thực hành lâm sàng. Vì vậy tác dụng không mong muốn và vấn đề an toàn của thuốc được quan tâm một cách đặc biệt.
Các nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe của thuốc
PPI và nguy cơ gây loãng xương, gãy xương: Thuốc có thể gây ảnh hưởng tới việc hấp thu canxi của cơ thể do PPI làm giảm bài tiết acid trong dạ dày nên làm giảm hấp thu canxi, làm ảnh hưởng đến mật độ xương. Có một số nghiên cứu đã cảnh báo tỷ lệ loãng xương, gãy cổ xương đùi, xương cánh tay, cột sống do sử dụng PPI kéo dài trên 1 năm, đặc biệt ở nhóm người trên 50 tuổi. Mặc dù chưa có cơ sở để xác định cơ chế khiến PPI làm tăng loãng xương và gãy xương khi dùng kéo dài, nhưng chính tác dụng phụ này cũng cảnh báo bác sĩ thận trọng khi kê đơn thuốc cho bệnh nhân phải dùng kéo dài.
PPI và vấn đề nhiễm khuẩn Clostridium dífficle của đại tràng: Từ lâu nhiều nhà nghiên cứu cho rằng sử dụng PPI làm tăng nguy cơ bị nhiễm khuẩn cho người bệnh, nhất là môi trường trong bệnh viện. PH của dạ dày cao có thể dẫn đến nhiễm khuẩn hô hấp, nhiễm khuẩn tiêu hóa, thậm chí nhiễm khuẩn huyết, trong đó đáng chú ý nhất là viêm đại tràng do Clostridium dífficle. Mặc dù FDA (Cơ quan Quản lý Thuốc và Thực phẩm Mỹ) đã tập hợp tất cả các bằng chứng về vấn đề này để xem xét và đi đến những kết luận là không đủ cơ sở để kết luận, nhưng việc sử dụng PPI kéo dài vẫn được cân nhắc.
Các thuốc PPI.
PPI và vấn đề thiếu hụt vitamin B12 và magie: Acid dạ dày chịu trách nhiệm ở khâu đầu tiên trong quá trình hấp thu vitamin B12. Việc PPI làm giảm mạnh bài tiết acid dịch vị, về mặt lý thuyết làm một số nhà nghiên cứu nghĩ tới vấn đề sẽ làm cơ thể kém hấp thu vitamin B12 dẫn đến sự thiếu hụt vitamin này. Nhưng hiện nay cũng chưa có kết luận cụ thể và cần thêm bằng chứng. Có một số nghiên cứu cũng cho rằng khi dùng PPI kéo dài có thể làm thay đổi hấp thu của ruột với magie máu, tuy nhiên các dữ liệu đưa ra chưa đủ độ tin cậy. Trước khi bằng chứng được đưa ra thì vấn đề sử dụng PPI kéo dài cần được thận trọng, đặc biệt là đối với những bệnh nhân đã có sẵn nguy cơ thiếu hụt vitamin B12 và magie.
PPI và cơn đột quỵ thiếu máu cục bộ: Thuốc PPI được sử dụng rộng rãi để làm giảm acid dạ dày và điều trị chứng ợ nóng và có liên quan đến tăng nguy cơ đột quỵ thiếu máu cục bộ. Các nghiên cứu quan sát trên toàn quốc ở Đan Mạch, được trình bày tại Hiệp hội Tim mạch Mỹ (AHA) 2016 Scientific Sessions, cho thấy một nguy cơ gia tăng liên quan đến liều đột quỵ thiếu máu cục bộ với tất cả bốn PPI trong điều tra. Các nhà khoa học lưu ý rằng phát hiện của họ thêm vào một bằng chứng liên quan giữa PPI với bệnh tim mạch. Vấn đề này là do PPI làm giảm việc sản xuất oxit nitric dẫn đến rối loạn chức năng nội mô và bệnh lý tim mạch.
