Dùng thuốc ở phụ nữ có thai luôn được các thầy thuốc khuyên phải rất thận trọng, ngay cả với những thuốc được coi là “ bổ” vì những thuốc đó có thể ảnh hưởng xấu đến quá trình thai nghén, sự phát triển của thai nhi, thậm chí còn gây dị dạng cho thai, thai chết lưu hoặc gây sảy thai.
Thuốc hệ tim mạch: Nếu là thuốc loại digital tuy qua nhau thai chậm nhưng tích lũy ở thai nhiều hơn ở mẹ (2 - 10 lần) có thể gây tai biến nặng cho thai. Các thuốc hạ huyết áp trong đó có reserpin gây giảm đường huyết và làm mạch chậm ở trẻ sơ sinh, tăng nguy cơ huyết khối. Các thuốc lợi tiểu dùng khi người mẹ bị bệnh tim làm giảm thể tích huyết tương ở mẹ và giảm tiểu cầu ở trẻ sơ sinh.
Thuốc hệ hô hấp: Aminophylin có thể gây khó thở ở trẻ sơ sinh.
Thuốc hệ thần kinh: Các thuốc ngủ và an thần dễ dàng qua nhau thai, dễ tích lũy, khó thải trừ có thể làm trẻ sơ sinh xuất huyết, giảm tiểu cầu. Morphin và các dẫn chất thuốc phiện có thể làm chết thai. Thuốc mê toàn thân gây thiếu ôxy cho thai có khi rất trầm trọng làm thai chết, vì thế, khi người mẹ phải mổ nên tìm cách giảm đau khác (gây tê tủy sống hoặc ngoài màng cứng) thay cho gây mê toàn thân.
 Phụ nữ có thai phải thận trọng khi dùng thuốc. |
Kháng sinh và sulfamid:
Các kháng sinh qua nhau thai ở người con so dễ hơn ở người con dạ. Penicillin qua nhau thai dễ dàng, có thể ngăn giang mai bẩm sinh cho thai nhưng nếu thai bị dị ứng thuốc thì nguy hiểm đến tính mạng giống như khi tiêm cho trẻ đã được đẻ ra ngoài. Streptomycin có thể gây điếc bẩm sinh nếu dùng cho mẹ ở những tháng cuối của thai nghén. Cloramphenicol có thể gây hội chứng vàng da nhân xám ở trẻ sơ sinh. Rifampicin (thuốc trị lao) làm tăng nguy cơ chảy máu ở trẻ sơ sinh. Trong các thuốc chữa lao chỉ có INH là thuốc an toàn cho thai hơn cả. Tetracyclin có thể làm cho men răng của trẻ sau này có màu vàng. Các loại sulfamid làm tăng nguy cơ chảy máu và vàng da ở trẻ sơ sinh.
Thuốc điều trị ung thư: Methotrexat có nguy cơ gây dị dạng thai nhi.
Thuốc chống sốt rét: Primaquin có thể gây tan huyết và tăng methemoglobin huyết ở trẻ sơ sinh. Pyrimetamin và quinin liều cao có thể gây dị dạng thai.
Các thuốc nội tiết: Thuốc kháng giáp trạng tổng hợp gây phù niêm dịch và suy tuyến giáp ở trẻ sơ sinh. Các loại corticoid có thể gây ức chế vỏ thượng thận của trẻ sơ sinh. Các sulfamid hạ đường huyết dùng cho mẹ cũng làm hạ đường huyết ở trẻ sơ sinh. Các thuốc nội tiết nam (androgen) gây nam tính hóa ở bào thai nữ. Thuốc nội tiết nữ dietylstinbestrol xưa kia dùng để phòng ngừa sảy thai liên tiếp nhưng từ lâu đã bị loại bỏ vì có thể gây ung thư âm đạo cho các em gái được sinh ra sau 9-10 năm.
Các thuốc giảm đau nhóm kháng viêm không steroid (NSAID) có thể làm tăng nguy cơ sảy thai trong ba tháng đầu lên hơn hai lần dù chỉ dùng với một lượng nhỏ. Nguy cơ nhiều nhất của nhóm thuốc này là diclofenac, tiếp đó là naproxen, celecoxib, ibuprofen và rofecoxib, dù dùng đơn lẻ hay phối hợp. Trong nhóm thuốc này paracetamol được coi là an toàn hơn cả.
Các loại vaccin sống: Có thể gây dị dạng cho thai.
Các vitamin: Nhiều người nghĩ rằng, vitamin là loại thuốc bổ, vì thế cứ uống nhiều cũng chẳng sao nhưng thực ra vẫn có tác hại. Trước hết do sử dụng nhiều vitamin, cơ thể có thói quen đào thải số lượng vitamin “thừa” nên khi không dùng nữa thì các vitamin trong thực phẩm ăn vào dù đủ cũng bị đào thải nhiều khiến cơ thể bị thiếu. Mặt khác, có loại như vitamin D khi dùng nhiều và kéo dài sẽ làm cho nhau thai bị vôi hóa, khiến việc trao đổi chất giữa máu mẹ với thai qua nhau thai bị cản trở và còn gây đọng vôi ở xương và các phủ tạng, nhất là tại thận của thai. Vitamin C uống nhiều sẽ tích lũy trong nước ối, vitamin B12 tích lũy ở nhau thai.
Đối với các thuốc đông dược: Theo các tài liệu đã được công bố khi có thai, nhiều loại thuốc Đông y cũng không được dùng như: ích mẫu, hoa hòe, hồng hoa, hùng hoàng, bán hạ, ngưu tất, nhục quế, xuyên khung, quy bản, rượu hổ cốt… Các thuốc tổng hợp không được dùng như: lục thần hoàn, thập toàn đại bổ… Một điều rất khó cho thầy thuốc là với thuốc Đông y, các vị thuốc thường là các loại cây, lá, rễ… của các loài thực vật được dùng làm thuốc, bên trong các vị thuốc ấy có chứa nhiều loại hoạt chất khác nhau chứ không chỉ là đơn chất cho từng loại như “tân dược”, vì thế vị thuốc ấy có lẫn những hoạt chất nào nguy hại cho thai hay không thì không phải thầy thuốc nào cũng có thể khẳng định được.
Vì vậy, tốt hơn cả là khi có thai, nhất là trong những tháng đầu của thai nghén, bà mẹ không nên dùng bất cứ loại thuốc nào vì đây là giai đoạn bào thai đang hình thành, rất dễ chịu tác động của thuốc, hóa chất khiến thai có thể bị dị dạng, cả thuốc tân dược cũng như đông dược. Tuy nhiên, khi bà mẹ mang thai cần bổ sung một số thuốc (như viên sắt, acid folic) rất cần thiết cho sự phát triển của thai nhi. Khi có bệnh cần điều trị thì thầy thuốc sẽ cân nhắc, lựa chọn loại thuốc nào thích hợp và ít nguy hại nhất cho thai để dùng cho bà mẹ.
BS. Phó Đức Nhuận