Đặc tính của than hoạt tính
Than hoạt (carbo activatus, Charbon activé - TH) được làm từ gỗ hoặc từ các phế chất hữu cơ khác như xơ dừa, vỏ gáo dừa...
Điểm nổi bật là TH rất xốp, có diện tích bề mặt rất lớn, tính theo đơn vị khối lượng, 1g có diện tích từ 500-2.500m2. Phần lớn các vết rỗng, nứt vi mạch đều có tính hấp thụ rất mạnh, vì bề mặt riêng rất lớn của TH nên nó có khả năng thu giữ một số chất trên bề mặt (sự hấp phụ), kể cả chất vô cơ lẫn hữu cơ. Với các chất khí như: carbonic (CO2), hydrogen sulfua (H2S), amoniac... TH có thể hấp phụ được một khối lượng gấp từ 50-100 lần khối lượng của nó.
TH không độc, khi uống vào, TH không hấp thu vào máu mà thải ra ngoài cơ thể theo phân (tạo màu đen), có thể dùng cho phụ nữ khi đang mang thai và cho con bú.
Ứng dụng của TH
Trong điều trị
- Tận dụng khả năng hấp phụ nên TH được dùng để giải độc trong các trường hợp ngộ độc thuốc và hóa chất, một số chất độc của nấm. TH chỉ có tác dụng khi chất độc đang còn ở trong đường tiêu hóa, chưa vào máu, do đó cần đưa sớm người bị ngộ độc đến cơ sở y tế để được cứu chữa kịp thời (12 giờ đầu tiên sau ngộ độc). Đối với các chất acid hay kiềm mạnh, các loại cồn metylic, etylic, chất lithi, muối sắt, cyanid... thì TH bất lực vì khả năng của nó đối với những chất trên rất yếu.
Bệnh viện Bạch Mai đã sản xuất thành công thuốc giải độc, dạng nhũ dịch actidoser. Thuốc được làm từ TH và đường sorbitol, có tác dụng chống ngộ độc: dược phẩm, thuốc trừ sâu, hóa chất, thực phẩm, thuốc có vị ngọt, thơm, dễ dùng không chỉ cho trẻ em mà cả người lớn, đồng thời còn khắc phục được nhiều nhược điểm của phương pháp giải độc bằng TH thông thường. Tương tự, có biệt dược carbonic (Thụy Điển) dạng cốm để pha dung dịch uống chứa 50g TH.
- TH còn được dùng trong chứng đầy hơi, khó tiêu, nóng rát ở thượng vị kèm ợ chua, do thuốc hấp phụ khí đường tiêu hóa, giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu, nhất là khi bị chướng bụng, đầy hơi. Còn dùng trong tiêu chảy do nhiễm khuẩn đường tiêu hoá do TH hấp phụ những độc tố do vi khuẩn tiết ra, ngăn chặn những chất này không xâm nhập vào máu, giúp bệnh mau lành. Qua nghiên cứu, TH không có tác dụng chống tiêu chảy, nó không làm giảm số lần đi ngoài cũng như không rút ngắn thời gian bị tiêu chảy, không ảnh hưởng đến khối lượng hoặc độc tố của phân.
- TH có thể dùng riêng hoặc phối hợp với các thuốc khác:
Các biệt dược: Carbogast: viên nén nhai gồm TH tricalciphosphat calci carbonat bột cam thảo.
Carbophos: Viên nhai có TH tricalciphosphat calcicarbonat saccarose glycyrhizin.
Carbosylane: Viên nang có TH simethicon: uống 1 cặp 2 viên (viên xanh giải phóng hoạt chất ở dạ dày, viên đỏ giải phóng chất ở ruột).
Carbolevure: viên nang có TH saccharomyces cerevisiac.
Carbotrin: viên bao, có TH sulfamethoxazol trimethoprim.
Tác dụng phụ: có thể gây táo bón, làm buồn nôn, nôn mửa (nếu uống nhiều).
Chú ý: - Không nên dùng TH thường xuyên và lâu dài vì khi uống, trong đường tiêu hóa TH không chỉ liên kết các chất độc mà còn làm giảm tác dụng của nhiều chất có lợi trong cơ thể (các men, vitamin, acid amin...)
- Không uống TH cùng một lúc với các thuốc khác mà nên uống cách nhau khoảng 2 giờ, do TH có thể hấp phụ loại thuốc dùng chung đó, dẫn đến làm giảm sự hấp thu vào máu của thuốc khiến thuốc kém tác dụng.
Trong mỹ phẩm
TH thường dùng để điều chế các loại tinh dầu tinh khiết và nước hoa cao cấp, bằng cách cho một luồng không khí có tinh dầu đã được làm đậm đặc đi qua lớp TH. Tinh dầu sẽ bị TH hấp phụ và khi đã hoàn tất, tinh dầu bám trên TH sẽ được thu lại bằng một loại dung môi thích hợp.
Trên thị trường có sản phẩm kem rửa mặt có chứa than hoạt dễ hấp thu bã nhờn, làm sạch tận sâu trong lỗ chân lông, làm trôi lớp sừng già, giúp làn da sáng bóng. Trà xanh có TH giúp loại bỏ các chất nhờn, mụn cám, mụn trứng cá già, cung cấp các dưỡng chất làm se khít lỗ chân lông ở vùng mặt, mũi.
Trong sinh hoạt
- Khẩu trang chống độc: Được dùng để bảo vệ phổi khỏi bụi, các khí ô nhiễm: thuốc trừ sâu, khói ô tô hoặc xe máy, hơi xăng, các khí độc (khí SO2, CO2, H2S). Khẩu trang này chứa TH tính hoặc chế từ sợi vải TH tính.
- Dùng phòng tránh tác hại của sóng điện từ độc hại từ tivi, máy tính... chỉ cần để trước máy tính một túi than (0,5kg-1kg) là đủ ngăn chặn hầu hết các bức xạ độc hại do máy móc gây ra, làm giảm mệt mỏi, căng thẳng. Còn dùng để khử bức xạ của tia đất, một căn phòng 20m2 bị nhiễm bức xạ tia đất cần khoảng 4 gói than, mỗi gói 3kg.
- Một loại gối có TH tính có thể hấp thụ được các mùi khó chịu và độ ẩm trong không khí vừa phát ra vòng đai hồng ngoại giúp kích hoạt các tế bào trong khi đang ngủ, tránh việc bị co cứng cổ và để máu lưu thông được dễ dàng.
- TH còn có trong các sản phẩm lọc nước. Từ nước sông, suối, giếng khoan qua máy lọc nước này trở thành nước sinh hoạt với độ an toàn và tinh khiết. Hệ thống bình lọc nước uống có lõi TH tính có chứa sỏi chuyên dụng để lọc các loại cặn vô cơ mà còn diệt khuẩn, làm sạch nước uống bằng TH.
Cái khó trong việc dùng khẩu trang chống độc và sản phẩm lọc nước có chứa TH là xác định thời điểm TH đã bão hòa, không còn khả năng hấp phụ cần phải thay thế, vì nếu tiếp tục dùng không chỉ vô tác dụng mà còn gây hại vì có thể những chất độc được than hấp thu trước đây sẽ được nhả ra.
DS. Phạm Nga