Tên khoa học Hemidaciylus frenatus Schlegel. Thuộc họ tắc kè Gekkonidae. Theo dược tính hiện đại, thạch sùng giàu chất béo (11,92 - 15,97%), trong đó có lecitin, lyzolecitin, sphingomyelin, cephlin, cardiolipin, phosphattidyn serin và phosphatidylinontola - một chất giống histamin. Ngoài ra, còn chứa protid và một loại chất có độc.
Thạch sùng tác dụng khứ phong hoạt lạc, trị viêm đa khớp dạng thấp...
Tài liệu gần đây cho biết, thạch sùng có tác dụng ức chế hô hấp, tế bào ung thư gan, ức chế trực khuẩn lao và một số loại nấm gây bệnh thường gặp, an thần gây ngủ, chống co giật và chống ung thư máu, chữa suy nhược thần kinh, lao hạch, cốt tuỷ viêm, ung thư thực quản, dạ dày.
Theo Đông y, thạch sùng vị mặn, tính hàn, có ít độc, có tác dụng bổ phế thận, ích tinh huyết, chỉ khái định suyễn, khứ phong hoạt lạc, tán kết giải độc, trấn tĩnh giản kính (an thần, chống co giật). Trị các chứng bệnh: trúng phong tê liệt, trẻ em kinh phong (co giật), phá thương phong (uốn ván), trẻ em cam tích, tràng nhạc (hạch cổ), ho suyễn lâu ngày, khạc ra máu (khái huyết), dương nuy (liệt dương), viêm đa khớp dạng thấp; các chứng đau do thần kinh, ác sang (viêm loét ác tính), nấm da, cước khí... Sau đây là một số bài thuốc chữa bệnh từ thạch sùng:
Chữa lao hạch và hen suyễn: thạch sùng bọc lá chuối hoặc bọc trong lá khoai lang đã hơ nóng cho chín mềm rồi nuốt. Hoặc thạch sùng sấy khô, tán bột, mỗi ngày uống 0,4g với rượu. Hoặc thạch sùng 2 con, hạ khô thảo 6g, sấy khô tán bột chia uống 2 lần trong ngày với rượu vang. Kết hợp dùng thạch sùng sao tồn tính, tán bột hòa với dầu vừng bôi lên hạch bị tổn thương.
Chữa ung sang đau nhiều: thạch sùng sao tồn tính trộn với dầu vừng bôi lên tổn thương.
Chữa chứng tay chân tê bại: thạch sùng, lúa mễ xác sao, trần bì mỗi vị 20g. Thạch sùng sao vàng; nhũ hương, một dược và cam thảo mỗi vị 10g; tất cả tán bột, uống mỗi ngày 12g. Hoặc thạch sùng 2 con, địa long 15g, toàn yết (bọ cạp) 9g, ngưu tất 25g; tất cả sấy khô, tán bột, mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 6g.
Chữa co giật mạn tính (kinh phong): thạch sùng 1 con sấy khô giòn, tán bột uống với nước sắc bạc hà cùng một chút ít chu sa và xạ hương kết hợp uống đơn sắc Nhị trần thang.
Chữa viêm đa khớp dạng thấp: thạch sùng 10g, ngô công (con rết) 10g, bạch chỉ 20g. Tất cả sấy khô, tán bột, uống ngày 2 lần, mỗi lần 4g.
Chữa nấm da: thạch sùng 5 con và ngô công 5 con ngâm với rượu cao độ, lấy dịch chiết bôi lên tổn thương.
Chữa cước khí lở ngứa ở chân: thạch sùng ngâm với 200ml cồn 90% khoảng 1 tuần, lấy dịch chiết bôi vào tổn thương.
Chữa lao hạch: thạch sùng sấy khô tán bột, ngày uống 3 lần, mỗi lần 5-10g với ít rượu.
Hỗ trợ chữa ung thư thực quản, dạ dày “bị ung”: thạch sùng 1 con sao với gạo cho đến khi gạo vàng đen, lấy ra tán bột, chia uống 2 - 3 lần với rượu.
Chữa đau nhức xương cốt: thạch sùng phơi khô, cúc hoa vàng, địa cốt bì, thanh cao mỗi vị 12-15g, sắc uống ngày 1 thang.
