Albendazole là hoạt chất của các thuốc tẩy giun thông dụng, tuy nhiên việc dùng loại thuốc này sao cho tác dụng tốt và không có phản ứng có hại lại là vấn đề khiến nhiều người băn khoăn.
Băn khoăn tên thuốc
Do thói quen, rất nhiều bác sĩ khi kê đơn cho bệnh nhân thường kê tên thuốc bằng một tên biệt dược. Trong trường hợp này, bác sĩ kê tên thuốc zentel là một thuốc tẩy giun thông dụng, nhưng khi bệnh nhân đến lấy thuốc tại kho của khoa dược, hiện đang có loại thuốc tên là albendazole. Vậy hai thuốc này có thay thế cho nhau được không? Phụ huynh cháu bé yêu cầu phát thuốc đúng như tên thuốc bác sĩ ghi là zentel. Trong khi đó, khoa Dược đề nghị bác sĩ kê lại đơn bằng thuốc albendazole. Sau khi giải thích, phụ huynh đã đồng ý nhận thuốc albendazole. Thực ra, hai loại thuốc này đều có cùng một hoạt chất và có tác dụng tiêu diệt giun như nhau.
Ngoài albendazole còn có rất nhiều tên thuốc khác có hoạt chất này mà zentel chỉ là một ví dụ. Đây là một benzimidazole carbamate có hoạt tính diệt giun sán và động vật đơn bào tác động trên các ký sinh trùng tại mô và đường ruột. Nó có tác động diệt giun, trứng và ấu trùng nhờ ức chế phản ứng trùng hợp tubulin, ức chế sự hấp thu glucose của giun sán. Tác động này phá vỡ sự chuyển hóa của giun, sán làm suy kiệt năng lượng của chúng, từ đó bất động các loại ký sinh trùng đường ruột và tiêu diệt các giun nhạy cảm. Xác giun sẽ bị nhu động ruột đẩy ra ngoài theo phân. Khi bị nhiễm một loại hoặc nhiều loại ký sinh trùng đường ruột như giun đũa, giun kim, giun móc, giun mỏ, giun tóc, giun lươn, sán hạt dưa (Hymenolepis nana), sán lợn (Toenia solium), sán bò (T. saginata), sán lá gan loại Opisthorchis viverrini và O. sinensis, sử dụng albendazole rất có hiệu quả. Albendazol cũng có hiệu quả trên ấu trùng di trú ở da. Thuốc còn có tác dụng với bệnh ấu trùng sán lợn có tổn thương não (neurocysticercosis). Albendazol là thuốc được lựa chọn để điều trị các trường hợp bệnh nang sán không phẫu thuật được, nhưng lợi ích lâu dài của việc điều trị này còn phải đánh giá thêm.
 Tư vấn sử dụng thuốc là rất cần thiết. |
Cho uống như thế liệu con tôi có bị quá liều không?
Câu chuyện về bà mẹ trẻ nói trên vẫn chưa hết. Ngay buổi chiều hôm đó, chị đưa cháu bé quay lại phòng khám và yêu cầu gặp nhân viên khoa dược vì chưa yên tâm về cách uống thuốc cho con chị dù đã được hướng dẫn. Khi đưa thuốc, vì đây là bệnh nhân ngoại trú, không điều trị tại bệnh viện nên nhân viên khoa Dược đã hướng dẫn cách uống thuốc là uống một liều duy nhất 400mg. Vì bệnh nhân được lĩnh một hộp thuốc albendazole có 2 viên 200mg nên được hướng dẫn là uống cả 2 viên cùng một lúc. Bà mẹ trẻ băn khoăn vì cháu còn nhỏ, uống liền một lúc 2 viên thuốc như thế có sợ quá liều không? Đối với trường hợp cháu bé này đã trên 3 tuổi, hướng dẫn dùng thuốc như vậy là đúng, không quá liều và cũng không sai. Vì cháu nhỏ nên phụ huynh sợ cháu khó nuốt cả 2 viên thuốc cùng một lúc sẽ gặp khó khăn. Tuy nhiên, riêng đối với thuốc này, các nhà sản xuất khuyến cáo người sử dụng có thể nhai nát viên thuốc và uống với nhiều nước sẽ thuận tiện hơn cho người sử dụng.
Albendazole có nhiều dạng sử dụng. Trên thị trường hiện có 3 loại sau: viên nén 200mg: vỉ 2 viên, hộp 1 vỉ. Viên nén 400mg: vỉ 1 viên, hộp 1 vỉ. Hỗn dịch uống 4% lọ 10ml. Tùy theo từng nơi và tùy điều kiện mà có thể chọn dạng thuốc cho phù hợp. Trong trường hợp của cháu bé nói trên, khoa Dược chỉ có dạng hộp 1 vỉ 2 viên, mỗi viên hàm lượng 200mg. Như vậy uống liều duy nhất 400mg, uống 2 viên là đúng. Đối với thuốc giun này, cần lưu ý không nên dùng trong thai kỳ hoặc ở phụ nữ nghi có thai. Bệnh nhân có tiền sử quá mẫn với thuốc (albendazole hoặc các tá dược) cũng không nên sử dụng để tránh những phản ứng có hại của thuốc. Để tránh sử dụng albendazole trong lúc mới có thai, đối với phụ nữ ở độ tuổi sinh sản, nên bắt đầu dùng thuốc trong tuần lễ đầu tiên của chu kỳ kinh nguyệt hoặc sau khi xét nghiệm thai âm tính. Hiện nay, việc albendazole hoặc các chất chuyển hóa của nó có tiết ra trong sữa mẹ hay không vẫn chưa được biết rõ. Do đó, không nên dùng albendazole lúc đang nuôi con bú trừ khi đã nhận định lợi ích điều trị nhiều hơn nguy cơ có thể gặp phải khi dùng thuốc. Một số thuốc có thể tương tác với thuốc này như praziquantel được ghi nhận làm tăng nồng độ trong huyết tương của chất chuyển hóa có hoạt tính của albendazole.
Một số phản ứng có hại (ADR) của albendazole
Cũng như các benzimidazole khác, hiếm khi xảy ra các triệu chứng đường tiêu hóa trên (như đau thượng vị hoặc đau bụng, buồn nôn, nôn) và tiêu chảy khi dùng thuốc. Nhức đầu và chóng mặt cũng hiếm gặp. Đáng lưu ý là các tác dụng này cũng thường xảy ra khi nhiễm giun, sán mà hoàn toàn không phải là do phản ứng của thuốc. Các phản ứng dị ứng bao gồm phát ban, ngứa và nổi mề đay cũng được ghi nhận nhưng rất hiếm. Không thấy các tác dụng bất lợi ảnh hưởng đến khả năng lái xe hoặc vận hành máy. Người uống thuốc này cần thông báo cho bác sĩ những tác dụng không mong muốn gặp phải khi sử dụng thuốc.
Để khỏi bệnh hoàn toàn trong trường hợp nhiễm giun kim, cần thực hiện những biện pháp giữ vệ sinh triệt để và đồng thời cũng phải điều trị cho thân nhân và những người sống chung nhà. Trường hợp xác định nhiễm bệnh sán Hymenolepis, cần tái điều trị sau 10 - 21 ngày.
Cách dùng và bảo quản
Nếu bệnh nhân không khỏi bệnh sau 3 tuần, chỉ định liều điều trị thứ hai. Muốn biết đã hết giun chưa, cần phải làm xét nghiệm phân tại BV sau khi đã dùng thuốc để có kết luận chính xác. Nên nhớ là đối với các thuốc tẩy giun như albendazole, không cần áp dụng những biện pháp đặc biệt như nhịn đói hoặc dùng thuốc xổ khi dùng thuốc. Viên nén có thể được nhai hoặc uống với nước. Còn đối với loại thuốc hỗn dịch, cần lắc kỹ chai trước khi dùng.Viên nén bảo quản <30oC. Hỗn dịch bảo quản <30oC và tránh ánh sáng mặt trời trực tiếp. Dùng thuốc trước hạn sử dụng được ghi rõ trên nhãn thuốc.
Câu chuyên có thật trên được ghi lại trong một tình huống dược lâm sàng tại bệnh viện mà tôi nghĩ rằng có thể có ích cho tất cả những ai quan tâm đến việc dùng thuốc, dù chỉ là dùng một số lượng thuốc rất nhỏ như 2 viên thuốc giun albendazole.
ThS. Lê Quốc Thịnh