Theo các nhà nghiên cứu, Tết Hàn thực và Tết Thanh minh là hai dịp lễ tách biệt, nhưng đều là những ngày lễ có nguồn gốc từ văn hóa Trung Hoa cổ đại.
Tết Thanh minh
Tết Thanh Minh không phải là ngày lễ tết lớn trong năm, nhưng nó lại mang đậm nét đẹp văn hóa của người Việt Nam. Tết Thanh Minh cũng không có ngày cố định thời gian, mà là ngày đầu tiên của tiết Thanh minh, nó có thể rơi vào mùng 4 hoặc mùng 5/4 dương lịch (sau khi kết thúc tiết Xuân phân).
Tiết Thanh minh là 1 trong 24 tiết khí (theo quan niệm của các nước phương Đông). Tiết Thanh minh trời mát mẻ quang đãng, là tiết thứ 5 trong 24 tiết khí (bắt đầu sau ngày Lập Xuân 45 ngày và sau ngày Đông chí 105 ngày). Tiết thanh minh kéo dài khoảng 15 - 16 ngày.
Tiết Thanh minh kết thúc vào khoảng 20-21/4 dương lịch (khi bắt đầu tiết Cốc Vũ).
Năm 2024, Tiết Thanh Minh năm 2024 bắt đầu vào ngày 4/4 dương lịch (tức 26/2 âm lịch). Do đó, Tết Thanh Minh năm 2024 rơi vào thứ Năm ngày 4/4 dương lịch.
Vào ngày Tết Thanh minh nhiều gia đình cùng nhau đi tảo mộ sẽ đi tảo mộ.
Một số người còn nhầm lẫn giữa tạ mộ và Tết Thanh minh, tuy nhiên hai lễ này cũng hoàn toàn khác nhau, nhân bài viết này xin giải thích như sau:
- Tết Thanh minh thường diễn ra đầu năm, với ý nghĩa quan trọng là con cháu tới thắp hương, tri ân, tưởng nhớ công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, tổ tiên. Việc chính của tảo mộ là nhổ cỏ, phát quang cây cối, bồi đắp mộ phần (nếu có sụt lún nứt...), quét dọn quang sạch rồi cắm hoa, thắp hương mộ phần.
Các gia đình nên cho con, cháu nhỏ đi tảo mộ chung. Việc này không chỉ mang mục đích giúp trẻ nắm được vị trí ngôi mộ của gia tiên mà còn học cách viếng mộ, kính trọng tổ tiên.
- Lễ tạ mộ thường vào cuối năm, cũng là dịp con cháu ra mộ phần tổ tiên bồi đắp, sửa chữa mộ phần, mời người thân đã khuất về ăn Tết. Cũng là dịp để con cháu tạ ơn thần linh nơi có mộ phần suốt năm qua đã che chở cho người thân đã mất của mình nương dựa. Những người đi làm ăn xa cũng cố gắng về quê để kịp cùng người thân đi tạ mộ.
Tết Hàn thực
Tết Hàn thực gắn liền với chuyện ăn đồ nguội trong ngày 3/3 và câu chuyện về vua Tấn Văn Công thời Xuân Thu (Trung Quốc có bề tôi Giới Tử Thôi rất mực trung thành, cùng vào sinh ra tử nhiều lần. Nhưng khi vua lên ngôi ban thưởng đã quên mất Giới Tử Thôi.
Sau khi Giới Tử Thôi cùng mẹ về núi Điền Sơn ở ẩn, vua mới sực nhớ ra và gọi ra lĩnh thưởng, nhưng ông không chịu rời núi. Vua sai người đốt rừng muốn thúc ép bề tôi xuống núi, nhưng Giới Tử Thôi cùng mẹ đều chết cháy.
Vua quá đau lòng, nên lập miếu thờ và hạ lệnh phải kiêng đốt lửa 3 ngày (từ khoảng mùng 3 - 5/3 âm lịch hàng năm - sau này trở thành Tết Hàn thực (ăn đồ nguội đã nấu sẵn) của người Trung Quốc để tưởng nhớ công lao và ý chí kiên định của Giới Tử Thôi.
Còn vào ngày Tết Hàn thực, con cháu thường dâng lên ông bà tổ tiên món bánh trôi, bánh chay.
Tết Hàn thực ở Việt Nam vào ngày 3/3 Âm lịch. Người Việt không kiêng lửa, vẫn nấu nướng bình thường và dùng bánh trôi - bánh chay tượng trưng là những thức ăn nguội để cúng lễ và thưởng thức.
Do đó Tết Hàn thực ở Việt Nam còn gọi là Tết bánh trôi - bánh chay vì là món bánh được dùng nhiều nhất, làm bánh trước cúng, sau ăn và ngày càng có nhiều kiểu làm bánh trôi bánh chay đơn giản, đẹp mắt.
Tết Hàn thực diễn ra vào ngày 3/3 âm lịch hàng năm. Năm 2024, lễ Hàn thực rơi vào thứ Năm, ngày 11/04/2024 dương lịch.
Ngày nay cuộc sống bận rộn, nên nhiều người cúng gộp cả 3 lễ chung vào ngày 1/3 âm lịch (gồm lễ mùng 1, Tết Hàn thực, và ngày đầu tiên của tiết Thanh minh).
Theo đó bên cạnh hương đăng trà quả xôi chè, còn có thêm đĩa bánh trôi, bát bánh chay thành kính dâng lên ông bà tổ tiên.
Hoặc ngày 3/3 Âm lịch thì cúng Tết Hàn thực và ngày đầu tiên của tiết Thanh minh. Còn đa số theo lệ cũ vẫn cúng Tết Hàn thực vào ngày 3/3 Âm lịch.
Tết Thanh Minh và Tết Hàn Thực gần nhau, có những năm bị trùng ngày, nhưng hai tết này nguồn gốc hoàn toàn khác nhau.
- Tết Thanh Minh là ngày đầu trong tiết thanh minh, là 1 trong 24 tiết khí mỗi năm, kéo dài khoảng 15 - 16 ngày (thường bắt đầu từ ngày 4 hoặc 5/4 kéo dài đến 20 - 21/4 hàng năm).
- Tết Hàn Thực xuất phát từ một điển tích cổ ở Trung Quốc với ý nghĩa tưởng nhớ của vua Tấn Văn Công đến Giới Tử Thôi. Tết Hàn Thực kéo dài từ 3/3 - 5/3 Âm lịch hàng năm.
