Dân tộc Bru - Vân Kiều tại Quảng Bình gồm 4 tộc người: Vân Kiều, Khùa, Ma Coong, Trì. Địa bàn cư trú của các tộc người thuộc các xã vùng cao của huyện Lệ Thuỷ, Quảng Ninh, Bố Trạch và Minh Hoá.
Người Bru - Vân Kiều chủ yếu sinh sống ở các bản làng vùng cao, biên giới của tỉnh Quảng Bình.
Theo những già làng người Bru – Vân Kiều, trước đây cuộc sống đói khổ chỉ dựa vào rừng, rồi chiến tranh ác liệt nên bà con Vân Kiều phải du canh, du cư khắp dãy Trường Sơn. Thời gian đó bà con chẳng biết nhiều về Tết cổ truyền của dân tộc.
Khi chưa biết đến Tết Nguyên đán, bà con Vân Kiều chỉ tổ chức Tết mừng lúa mới. Đây được xem là cái Tết to nhất, sôi động và ấm cúng của đồng bào sống trên dãy Trường Sơn sau mỗi vụ mùa.
Sau cách mạng tháng Tám, đặc biệt vào năm 1957, nhân dịp Bác Hồ vào Quảng Bình thăm đồng bào, chiến sĩ, người Bru - Vân Kiều vinh dự được Bác đồng ý cho mang họ Hồ. Từ đó đến nay, cứ vào dịp Tết Nguyên đán, đồng bào Bru - Vân Kiều lại sắm sửa đón Tết như người miền xuôi.
Già làng Hồ Trung Truồi (75 tuổi), bản Tân Ly, xã Lâm Thủy, huyện Lệ Thủy cho biết, dịp giáp Tết mỗi gia đình lại sửa soạn, trang trí bàn thờ thể hiện sự tôn trọng và tưởng nhớ với tổ tiên. Từ ngày 26 đến 28 tháng 12 âm lịch, người Bru - Vân Kiều khắp các bản làng tề tựu về khu nhà mồ của mình để cúng tổ tiên.
Trước các phần mộ, đại diện họ tộc thắp hương báo Giàng và tổ tiên về hoa lợi trồng được trong năm qua. Cầu mong tổ tiên sang năm mới phù hộ cho con cháu mọi điều may mắn. Ai ai cũng có thêm sức khỏe, làm ăn may mắn, mùa màng bội thu.
Bàn thờ của người Bru - Vân Kiều.
Để đón Tết, cứ 4-5 gia đình trong bản, thường là anh em chung nhau thịt một con heo béo mẩy. Phần đầu và đuôi heo sẽ để lại cho người con trai cả để làm lễ cúng tổ tiên, phần thịt được chia đều.
Cùng với đó nhà nhà giã gạo làm loại bánh đặc trưng của bà con Vân Kiều là bánh Acoắt, Adu. Bánh được làm bằng gạo nếp nấu chín giã nhuyễn cùng với mè đen, muối… Những món ăn từ sản vật núi rừng được người Bru - Vân Kiều đặt lên bàn thờ cùng vò rượi cần, rượu đoác.
Với người Vân Kiều ở dưới tán đại ngàn, lửa mang ý nghĩa quan trọng trong đời sống tâm linh và sinh hoạt. Dân tộc này có phong tục giữ lửa từ đêm 30 Tết qua ngày mùng 1 với niềm tin mở đầu cho những điều tốt đẹp của năm mới.
"Lửa cháy trong thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới để năm mới hạnh phúc, thịnh vượng. Nếu đêm 30 Tết mà lửa tắt thì năm mới gia đình đó không được hạnh phúc, cây lúa, cây ngô không nặng hạt", già làng Hồ Trọng, trú xã Ngân Thuỷ, huyện Lệ Thủy cho biết.
Những ngày Tết, bà con Vân Kiều nghỉ ngơi, quây quần bên bếp lửa nồng ấm, bên chum rượu cần để kể cho nhau nghe mọi chuyện trong năm.
Sáng mùng 1 Tết, người chủ gia đình người Bru – Vân Kiều xuống khe suối lấy nước về nhà. Mỗi thành viên trong gia đình uống một ngụm rồi rửa mặt, chân tay. Số nước còn lại được dùng để nấu các món trong mâm cỗ ngày Tết. Dân bản quan niệm, những giọt nước ngọt đầu năm sẽ mang lại may mắn cho họ, đó chính là lộc đất trời mà ai cũng phải hứng lấy.
Trong những ngày Tết, bà con Vân Kiều được nghỉ ngơi, quây quần bên bếp lửa nồng ấm, bên chum rượu cần để kể cho nhau nghe mọi chuyện trong năm. Họ cùng chúc nhau năm mới sức khỏe, nương rẫy tốt tươi, gió mưa thuận hòa.
Trong niềm vui của khắp bản gần, làng xa, bà con tổ chức văn nghệ để tăng thêm không khí ngày Tết. Đối với giới trẻ còn đốt lửa trại và nắm tay nhau nhảy xung quanh, thổi khèn, đánh chiêng, trống…
Trong niềm vui của khắp bản gần, làng xa, bà con còn tổ chức văn nghệ để tăng thêm không khí ngày Tết.
Theo già làng Hồ Ai, trú bản Khe Cát, xã Trường Sơn, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình, Tết là điểm khởi đầu của mùa xuân, mùa của muôn hoa đua nở khoe sắc, muông thú gọi bầy tìm bạn. Đây cũng chính là dịp người Bru - Vân Kiều ngồi lại với nhau, cùng ôn lại chuyện năm cũ và dự định công việc làm ăn của năm mới; để các bậc cao niên răn dạy con cháu tu chí làm ăn, xây dựng bản làng ngày càng khởi sắc.
Video: Đồng bào Bru – Vân Kiều vùng biên viễn tự hào tổ chức lễ hội được công nhân là di sản phi vật thể quốc gia.
