Học viện số trở thành mô hình tất yếu để mở rộng học tập, nghiên cứu và ứng dụng YHCT trong thời đại mới.
1. Chuyển đổi số: Từ xu thế toàn cầu đến yêu cầu tất yếu của Y học cổ truyền
- 1. Chuyển đổi số: Từ xu thế toàn cầu đến yêu cầu tất yếu của Y học cổ truyền
- 2. Nền tảng đào tạo số: Từ giảng đường truyền thống đến trải nghiệm học tập đa chiều
- 3. Nghiên cứu số: Không gian dữ liệu mở để hiện đại hóa y học cổ truyền
- 4. Hạ tầng và hệ sinh thái học viện số: Liên thông - bảo mật – hợp tác
- 5. Hướng đi tương lai – Từ học viện số đến hệ sinh thái tri thức YHCT
Thế giới đang trải qua giai đoạn tăng tốc số hóa mạnh nhất trong lịch sử nhân loại. Dữ liệu, trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), mô phỏng, thực tế ảo – tất cả đang định hình lại phương thức học tập, nghiên cứu và cung cấp dịch vụ y tế.
Trong giáo dục đại học, chuyển đổi số không còn là lựa chọn, mà là hạ tầng bắt buộc để nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu xã hội.
Với Y học cổ truyền (YHCT) – một ngành mang tính kinh nghiệm, truyền dạy qua thực hành, sự hỗ trợ của công nghệ có thể mở ra không gian tri thức rộng lớn hơn nhiều so với cách tiếp cận truyền thống. Khi những y án cổ, phương thang quý, cây thuốc bản địa được số hóa; khi sinh viên có thể học chẩn mạch, bốc thuốc hay châm cứu qua mô phỏng 3D; khi AI có thể phân tích hàng nghìn bệnh án để tìm mô hình bệnh học… di sản YHCT được "đánh thức" bằng dữ liệu và trí tuệ nhân tạo.
Đó là lý do mô hình học viện số được xem như hướng phát triển chiến lược của Học viện Y Dược học cổ truyền Việt Nam – nơi tri thức cổ truyền được bảo tồn trong không gian số và được mở rộng không giới hạn về thời gian, địa điểm, người học.
Ông Nguyễn Minh Hiền - Phó trưởng phòng CNTT Học viện cho biết: Trong giáo dục đại học, chuyển đổi số không còn là lựa chọn, mà là hạ tầng bắt buộc để nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu xã hội.
2. Nền tảng đào tạo số: Từ giảng đường truyền thống đến trải nghiệm học tập đa chiều
2.1 Giảng đường số – nơi bài giảng "sống" trong không gian trực quan
Ông Nguyễn Minh Hiền - Phó trưởng phòng CNTT Học viện Y dược học cổ truyền Việt Nam cho biết, một Học viện số trước hết phải có giảng đường số – nơi mỗi môn học được xây dựng trên hệ thống quản lý học tập (LMS). Thay vì chỉ nghe giảng, sinh viên có thể:
- Xem video mô phỏng chuyển động khí – huyết theo học thuyết tạng phủ,
- Quan sát cây dược liệu qua hình ảnh 3D, 360 độ,
- Thực hành phân tích bệnh án cổ điển trên nền tảng tương tác.
Cách học này giúp tri thức khô khan trở nên trực quan, đặc biệt phù hợp với những kiến thức vi mô hoặc trừu tượng của YHCT.
2.2 Sinh viên số – học tập được cá thể hóa bằng dữ liệu
Khi hồ sơ học tập điện tử được áp dụng, tiến độ, năng lực và mức độ đạt chuẩn đầu ra của mỗi sinh viên đều được theo dõi tự động. AI có thể đề xuất bài học bổ sung, gợi ý nội dung ôn luyện hoặc cảnh báo nguy cơ học tập chậm tiến độ.
Yếu tố "cá thể hóa" này làm tăng đáng kể chất lượng đào tạo – đặc biệt trong ngành YHCT vốn đòi hỏi quá trình học dài và có tính tích lũy.
2.3 Giảng viên số – từ người truyền thụ tri thức đến người kiến tạo trải nghiệm
AI và các công cụ số hóa hỗ trợ giảng viên xây dựng bài giảng, tạo ngân hàng câu hỏi, chấm bài và phân tích năng lực học tập. Nhiều trường y trên thế giới đã dùng "trợ giảng ảo" để hỗ trợ người học và đây cũng là hướng Học viện Y Dược học cổ truyền Việt Nam đang hướng tới.
2.4 Thư viện số YHCT – bảo tồn di sản thế nào để không mất "hồn"?
Số hóa hàng nghìn sách cổ, y án, bài thuốc dân gian và tài liệu kinh nghiệm là nhiệm vụ trọng tâm. Quan trọng nhất là giữ nguyên bản, trích dẫn đầy đủ nguồn, chú thích rõ bối cảnh và đối chiếu với y học hiện đại. Tri thức cổ truyền chỉ thực sự sống khi được bảo tồn đúng bản chất và được tiếp cận bằng công cụ hiện đại.
3. Nghiên cứu số: Không gian dữ liệu mở để hiện đại hóa y học cổ truyền
3.1 Kho dữ liệu YHCT quốc gia – nền tảng cho nghiên cứu đa ngành: Theo ông Nguyễn Minh Hiền, một hệ thống dữ liệu đồng bộ về bệnh án, cây thuốc, hoạt chất, bài thuốc dân gian, vùng phân bố dược liệu… sẽ giúp AI phân tích các mô hình bệnh học và gợi ý hướng nghiên cứu mới.
Theo đó, AI có thể:
- Tìm mối liên hệ giữa bệnh danh cổ truyền và bệnh học hiện đại
- Phân tích tương tác dược liệu
- Gợi ý công thức phối vị tối ưu
- Hoặc dự báo hiệu quả bài thuốc theo đặc điểm cá thể người bệnh…
Điều mà trước đây cần hàng chục năm kinh nghiệm của các bậc danh y, nay có thể được mô phỏng bằng thuật toán – nhưng vẫn cần người thầy thuốc thẩm định.
3.2 Phòng thí nghiệm số – khi mô phỏng trở thành công cụ giảng dạy hiệu quả: Mạch học, châm cứu, bốc thuốc hay giải phẫu mô phỏng bằng thực tế ảo (VR/AR) giúp sinh viên tiếp cận nhiều ca bệnh, nhiều tình huống lâm sàng hơn so với phương pháp truyền thống.
Phòng thí nghiệm số không thay thế thực hành trên bệnh nhân thật, nhưng tạo ra nền tảng vững chắc trước khi sinh viên bước vào lâm sàng.
3.3 AI trong dược học cổ truyền – kết hợp cổ phương với khoa học hiện đại: AI hỗ trợ phân tích cấu trúc hoạt chất, xác định nhóm hợp chất triển vọng, đánh giá độc tính dự kiến, thậm chí mô phỏng cơ chế tác dụng ở mức tế bào. Đây là hướng mà nhiều quốc gia châu Á đã triển khai để phát triển dược phẩm từ thuốc cổ truyền.
4. Hạ tầng và hệ sinh thái học viện số: Liên thông - bảo mật – hợp tác
4.1 Hạ tầng công nghệ đồng bộ: Một Học viện số không thể thiếu trung tâm dữ liệu (Data Center), hệ thống điện toán đám mây, hệ thống quản lý bệnh viện HIS – PACS liên thông với LMS, công cụ phân tích dữ liệu lớn. Hệ thống phải đạt chuẩn an toàn thông tin và bảo mật, đặc biệt với dữ liệu y tế và tri thức cổ truyền.
4.2 Liên kết bốn nhà – mô hình phát triển bền vững: Hệ sinh thái Học viện số cần kết nối giữa: Nhà trường, bệnh viện YHCT, doanh nghiệp dược – công nghệ, viện nghiên cứu trong và ngoài nước. Sự liên kết này tạo nên chuỗi đào tạo – nghiên cứu – ứng dụng – chuyển giao trọn vẹn.
4.3 Quản trị số – nguyên tắc để vận hành bền vững: Chuẩn hóa quy trình, quy định về sở hữu trí tuệ đối với tri thức cổ truyền, tiêu chuẩn hóa dữ liệu và phân quyền truy cập là yêu cầu bắt buộc để bảo đảm an toàn và phát triển dài hạn.
5. Hướng đi tương lai – Từ học viện số đến hệ sinh thái tri thức YHCT
Lộ trình phát triển có thể chia thành ba giai đoạn:
- Giai đoạn 2025–2027: Hoàn thiện nền tảng LMS, thư viện số; xây dựng dữ liệu bài thuốc – dược liệu – bệnh án; triển khai học phần mô phỏng.
- Giai đoạn 2028–2030: Ứng dụng AI sâu rộng vào giảng dạy, chẩn đoán mô phỏng, phân tích dữ liệu YHCT; mở rộng hệ sinh thái liên kết quốc tế.
- Giai đoạn sau 2030: Hướng tới "Học viện tri thức mở", nơi sinh viên – giảng viên – bác sĩ – nhà nghiên cứu – AI cùng học và cùng sáng tạo.
Ông Nguyễn Minh Hiền cho biết, học viện số không chỉ là dự án công nghệ, mà là chiến lược tái định hình cách học, cách dạy và cách nghiên cứu YHCT. Khi trường học, thư viện, phòng thí nghiệm và bệnh viện được "trộn" vào nhau trong không gian số, tri thức cổ truyền không còn giới hạn trong sách cổ hay kinh nghiệm truyền miệng; nó trở nên sống động hơn, dễ tiếp cận hơn và có sức lan tỏa mạnh mẽ hơn.
Số hóa là con đường duy nhất để Y học cổ truyền bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên mà dữ liệu, trí tuệ nhân tạo và khoa học liên ngành cùng nhau phát triển một nền y học an toàn, hiệu quả và hiện đại.
Mời độc giả xem thêm:
