Đồng thời, chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% GDP.
Đây là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của đất nước, đặc biệt khi mục tiêu quốc gia là giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030.
Theo TS. Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, bằng chứng từ khắp nơi trên thế giới đã chứng minh rằng cách hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc và khuyến khích người dân từ bỏ thói quen này là tăng giá thông qua việc tăng thuế. WHO mạnh mẽ khuyến nghị Việt Nam, ngoài mức thuế tỷ lệ hiện tại 75% giá xuất xưởng, cần áp dụng lộ trình thuế tuyệt đối để đạt mức 15.000 đồng một bao thuốc vào năm 2030.
TS. Angela Pratt nhấn mạnh: "Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững Thuế thuốc lá giống như một loại vaccine bằng cách ngăn cản những người trẻ tuổi bắt đầu hút thuốc, họ sẽ được bảo vệ suốt đời khỏi các nguy cơ về sức khỏe do thuốc lá gây ra. Nói cách khác, tăng thuế thuốc lá là đầu tư cho tương lai." T
Nhiều lo ngại rằng việc tăng thuế thuốc lá có thể làm giảm thu ngân sách và ảnh hưởng đến thị trường lao động. Liên quan đến vấn đề này, ThS.BS. Nguyễn Tuấn Lâm, Chuyên gia của WHO tại Việt Nam đã đưa ra những phân tích chứng minh điều ngược lại. TS Lâm khẳng định việc tăng thuế thuốc lá không làm giảm thu ngân sách mà còn giúp tăng doanh thu thuế, và cũng không làm giảm tổng số việc làm trong nền kinh tế.
Tăng thuế thuốc lá không làm giảm thu ngân sách mà còn giúp tăng doanh thu thuế, đồng thời giảm người hút thuốc lá (ảnh minh hoạ)
Theo một nghiên cứu gần đây, sử dụng phương pháp đầu vào đầu ra, nếu tăng thuế ở mức 60% (tương đương với áp 5.000 VNĐ/bao với nhãn phổ biến nhất) sẽ có tác động tích cực đáng kể: tăng GDP thêm 0,18% và tổng số việc làm tăng 120.000. Điều này cho thấy tác động tích cực của tăng thuế đối với nền kinh tế và việc làm, do sự chuyển hướng chi tiêu của người dân sang các ngành nghề khác.
Thực tế bài học tăng thuế thuốc lá từ các quốc gia khác minh chứng cho điều này. Philippines là một ví dụ điển hình về sự thành công trong cải cách thuế thuốc lá. Vào năm 2012, quốc gia này đã khởi động chương trình cải cách bằng cách hợp nhất 4 bậc thuế tiêu thụ đặc biệt thành một mức duy nhất vào năm 2017, sau đó tăng thuế hàng năm để đạt 60 peso (khoảng 1 USD) mỗi gói vào năm 2023.
Tỷ lệ hút thuốc giảm từ 27% (năm 2009) xuống còn 19,5% (năm 2021), tương đương mức giảm 30%. Doanh thu thuế cũng tăng vượt bậc, từ 680 triệu USD (năm 2012) lên 2,9 tỷ USD (năm 2022).
Tính đến năm 2022, 41 quốc gia, chiếm hơn một tỷ dân số thế giới, đã đạt được mức thuế tối ưu mà WHO khuyến nghị – từ 75% giá bán lẻ trở lên, mang lại lợi ích rõ ràng cho sức khỏe cộng đồng. 18 quốc gia khác với tổng dân số 660 triệu người cũng đã đạt mức thuế gần ngưỡng khuyến nghị của WHO (70-75% giá bán lẻ). Những con số này cho thấy việc tăng thuế thuốc lá là một xu hướng toàn cầu hiệu quả, giúp thuốc lá trở nên đắt đỏ và khó tiếp cận hơn, đặc biệt đối với các nhóm dân số dễ bị tổn thương.
Việc tăng thuế thuốc lá không chỉ là một biện pháp y tế công cộng mà còn là một chiến lược kinh tế thông minh. Nó giúp giảm tiêu thụ thuốc lá, cải thiện sức khỏe cộng đồng, đồng thời tạo ra nguồn thu ngân sách đáng kể và thậm chí thúc đẩy tăng trưởng GDP cũng như tạo thêm việc làm.