Bộ Tài chính hiện đang có tờ trình Chính phủ về xây dựng dự án Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) và lấy ý kiến rộng rãi trong nhân dân. Trong đó có nội dung nghiên cứu điều chỉnh mức thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với một số mặt hàng có hại cho sức khỏe (như thuốc lá, rượu, bia) để hạn chế sản xuất, tiêu dùng.
Theo Bộ Tài chính, đề nghị này được đưa ra dựa trên khuyến nghị của WHO và Ngân hàng Thế giới (WB), tỷ trọng thuế tiêu dùng nên chiếm từ 66% đến 75% (từ 2/3 đến 3/4) trên giá bán lẻ thuốc lá.
Các chuyên gia cho rằng, giá bán thuốc lá của Việt Nam vẫn còn thấp do tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ chỉ chiếm khoảng 38,85%, trong khi tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ các nước là: Brunei 81%, Thái Lan 70%, Singapore 69%, Malaysia 57%, Indonesia 51%; Myanmar 50% và các nước phát triển như: Australia 62%, Đức 75%, Pháp 80%,...
Tỉ lệ hút thuốc lá ở nam giới Việt vẫn cao gây hệ lụy nặng nề
Mặc dù mặt hàng thuốc lá đã được tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt theo lộ trình từ năm 2016-2019, tuy nhiên, trong thời gian qua, tỷ lệ hút thuốc lá ở Việt Nam vẫn ở mức cao.
Điều tra tình hình sử dụng thuốc lá năm 2020 của Bộ Y tế cho thấy, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới đã giảm từ 45,3% (2010) xuống 42,3% (năm 2020) nhưng vẫn ở mức cao và chưa đạt được mục tiêu đề ra là giảm xuống 37% vào năm 2020.
Tiêu dùng thuốc lá ở Việt Nam đã và đang gây ra những gánh nặng lớn về bệnh tật và tử vong cùng những tổn thất về kinh tế ở cả cấp hộ gia đình cũng như ở cấp quốc gia. ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm - Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam cảnh báo, sử dụng thuốc lá là một trong những nguyên nhân hàng đầu của bệnh tật và tử vong sớm. Thuốc lá chứa 7.000 hóa chất trong đó có 69 chất gây ung thư và là nguyên nhân gây nên 25 loại bệnh (ung thư, tim mạch, các bệnh về hô hấp và sinh sản). Ước tính thế giới có 8 triệu người chết mỗi năm liên quan đến các bệnh do thuốc lá gây ra.
Ở Việt Nam, sử dụng thuốc lá giết chết hơn 40.000 người Việt Nam mỗi năm. 21% ca tử vong ở nam giới Việt Nam là liên quan đến việc sử dụng thuốc lá. Tổn thất kinh tế cho điều trị 5 nhóm bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá, mất khả năng lao động và tử vong sớm ở Việt Nam là khoảng 24.000 tỷ đồng năm 2012, tương đương mất gần 1% GDP của Việt Nam.
Từ thực tế nêu trên, các chuyên gia cho rằng, việc sử dụng thuốc lá cần được tiếp tục kiểm soát hơn nữa và lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt trong thời gian vừa qua vẫn chưa đạt mục tiêu giảm sử dụng như đã đề ra.
Ước tính số người hút thuốc lá tại Việt Nam khoảng 15,4 triệu người (trong đó có 14,8 triệu người là nam và 603.000 người là nữ). Theo Điều tra tình hình sử dụng thuốc lá năm 2020 tại 34 tỉnh/ thành phố.
Theo bà Nguyễn Thị Thu Hương – Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế, so sánh thuế và giá thuốc lá của Việt Nam thuộc hàng thấp nhất trong khu vực ASEAN và rất thấp so với các nước đang phát triển. Thuế thuốc lá thấp, giá thuốc lá rẻ tạo cơ hội cho nhiều thanh thiếu niên, người nghèo cũng có thể mua thuốc lá dễ dàng, thuốc lá được bày bán ở khắp mọi nơi. Hiện chúng ta chưa có quy định về việc cấp phép quản lý điểm bán hàng.
"Hệ lụy của việc sử dụng thuốc lá quá dễ dàng là gánh nặng bệnh tật rất lớn, gia tăng các bệnh do thuốc lá gây ra. Chính vì vậy, tăng thuế thuốc lá ở mức đủ cao là biện pháp quan trọng và hữu hiệu để giảm tiêu thụ thuốc lá trong các tầng lớp dân cư, đặc biệt là thanh thiếu niên" – bà Hương nhấn mạnh.
Thuế thuốc lá: Tăng thế nào và bao nhiêu là đủ?
Báo cáo năm 2020 của WHO cho hay, giá trung bình một bao thuốc nhãn phổ biến nhất ở Việt Nam là 2,82 đô la PPP/1 bao, chỉ bằng 1/3 so với mức bình quân của tất cả các quốc gia trên thế giới (8,46 đô la PPP/bao). Giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ 157 trên tổng số 161 quốc gia có số liệu báo cáo năm 2020.
Báo cáo năm 2021 về chỉ số thuế thuốc lá của Liên minh Phòng chống thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) cũng chỉ rõ, giá thuốc lá tại Việt Nam ngày càng rẻ so với thu nhập đầu người và lạm phát, khiến cho thuốc lá ngày càng trở nên rẻ hơn và dễ mua hơn.
Trong khi đó, thuốc lá là mặt hàng không được khuyến khích tiêu thụ vì những tác hại rất lớn đối với sức khỏe con người. ThS. Nguyễn Hạnh Nguyên - Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam cho biết: "Kinh nghiệm từ quốc gia trên thế giới cho thấy, tăng thuế là giải pháp hữu hiệu để hạn chế tiêu dùng thuốc lá. Thuế cao hơn sẽ được chuyển hóa vào giá và làm tăng giá thuốc lá. Người tiêu dùng phản ứng với sự tăng giá bằng cách bỏ thuốc hoặc giảm lượng hút. Nhờ đó giảm gánh nặng bệnh tật liên quan đến thuốc lá, và giảm các chi phí y tế và kinh tế liên quan".
"Tăng mạnh thuế thuốc lá và chuyển đổi sang hệ thống thuế hỗn hợp là cần thiết để giảm sức mua thuốc lá, ngăn ngừa thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá và giảm gánh nặng kinh tế và sức khỏe do thuốc lá. Hệ thống thuế hỗn hợp sẽ giảm khoảng cách về giá giữa loại sản phẩm cao cấp và giá rẻ; giảm nguy cơ chuyển giá giữa nhà sản xuất và công ty phân phối dẫn đến thất thu thuế cho chính phủ; và có tác động y tế công cộng lớn hơn…" – chuyên gia Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam cho biết thêm.
Thuốc lá chứa 7.000 hóa chất trong đó có 69 chất gây ung thư và là nguyên nhân gây nên 25 loại bệnh (ung thư, tim mạch, các bệnh về hô hấp và sinh sản)...
ThS. Đào Thế Sơn – Chuyên gia kinh tế về thuốc lá và buôn lậu thuốc lá của Liên minh phòng chống lao và bệnh phổi quốc tế (the Union) cũng nhấn mạnh: Thuế là biện pháp kiểm soát thuốc lá hiệu quả nhất. WHO đã chỉ ra, trung bình khi giá thuốc lá tăng 10% sẽ làm giảm sử dụng thuốc lá khoảng 4% tại các nước có thu nhập cao và 5% tại các nước có thu nhập trung bình và thấp. Biện pháp thuế đặc biệt có hiệu quả với nhóm thanh thiếu niên, ước tính khi giá thuốc lá tăng khoảng 10% thì sẽ giảm sử dụng thuốc lá khoảng 10% hoặc hơn ở nhóm trẻ tuổi.
WHO và WB khuyến cáo tỷ trọng thuế thuốc lá trên giá bán lẻ phải đạt từ 75% mới thực sự có tác động làm giảm tiêu dùng. Việc tăng thuế đối với thuốc lá có thể làm giảm số lượng người nghèo, góp phần ngăn ngừa tử vong sớm do hút thuốc và giảm gánh nặng chi phí y tế liên quan đến thuốc lá. Người dân sẽ được hưởng lợi thêm từ việc giảm hút thuốc lá thụ động, tăng năng suất của người lao động, cải thiện chất lượng cuộc sống của người hút thuốc và gia đình họ; đồng thời có khả năng đầu tư thêm nguồn thu thuế vào các chương trình xã hội và y tế, cùng những tác động tích cực khác của việc tăng thuế đối với thuốc lá.
