Việt Nam phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế do thuốc lá gây ra với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm
Tại hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá với chủ đề "Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững" do Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức ngày 3/6, ông Đặng Khắc Lợi, Phó cục trưởng Cục Báo chí, cho biết: Việt Nam đang phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế, hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động.
Đồng thời, chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng/năm, tương đương khoảng 1,14% GDP. Con số này gấp 5 lần so với nguồn thu thuế thuốc lá mang lại cho ngân sách.
Hơn nữa tỷ lệ sử dụng thuốc lá cao ở nam giới, tập trung trong nhóm tuổi từ 15-55 tuổi, làm suy yếu lực lượng lao động, dẫn đến tổn thất về năng suất và sản lượng của nền kinh tế và làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng kinh tế mà một số nhóm nghèo và thiệt thòi nhất đang phải gánh chịu.
Ông Đặng Khắc Lợi, Phó cục trưởng Cục Báo chí, cho biết: Việt Nam đang phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế, hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động.
Bên cạnh đó, rác thải từ thuốc lá, như tàn thuốc, bao bì, nhựa từ đầu lọc cũng gây ra tổn thất môi trường nghiêm trọng, với tổng chi phí ước tính gần 99.000 tỷ đồng/năm, tương đương 1,04% GDP. Điều đó có nghĩa là, chỉ riêng việc tiêu dùng thuốc lá đã gây thiệt hại cho nền kinh tế Việt Nam hơn 2% GDP mỗi năm.
Theo Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá, mặc dù tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới trưởng thành Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống 45,3% năm 2015 và 41,1% năm 2021, nhưng mức giảm này là khiêm tốn và tỷ lệ hút thuốc ở nam giới vẫn cao và không đạt được mục tiêu đặt ra trong Chiến lược Quốc gia Phòng chống tác hại của thuốc lá đến năm 2020 (chiến lược giai đoạn trước).
Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.
Điều tra về giá bán lẻ thuốc lá do Trường Đại học Y tế Công cộng và Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam thực hiện năm 2023 cho thấy trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 đồng đến 8.000 đồng/bao 20 điếu.
Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp, người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên rất dễ tiếp cận với thuốc lá làm ảnh hưởng lớn đến việc đạt mục tiêu đã đề ra trong chiến lược quốc gia đến năm 2030 (tại Quyết định số 568/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ).
BS Nguyễn Tuấn Lâm đến từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam cho biết, một trong những nguyên nhân chính là giá thuốc lá quá rẻ, do thuế thuốc lá còn thấp.
Năm 2022, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của nước ta chỉ đạt 36%, thấp hơn so với trung bình của nhóm quốc gia có thu nhập trung bình (59%), và thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực ASEAN thấp hơn nhiều so với các quốc gia như Thái Lan (78.6%), Philippines (71.3%), Singapore (67.5%). Chính vì thuế thấp nên giá thuốc lá ở Việt Nam cũng ở mức thấp.
Thuế tiêu thụ đặc biệt từ lâu đã được coi là một công cụ quan trọng trong việc điều tiết tiêu dùng các mặt hàng có hại cho sức khỏe như thuốc lá, rượu bia, nước ngọt có đường...
Tăng thuế thuốc lá không chỉ là công cụ tài khóa mà còn là chính sách y tế công cộng mang tính chiến lược
Trong các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam, bên cạnh mục tiêu chính là bảo vệ sức khỏe cộng đồng, tiêu thụ đặc biệt còn đóng vai trò bổ sung nguồn lực tài chính cho ngân sách quốc gia để phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững.
Mặc dù những tác hại của thuốc lá đã được chứng minh rõ ràng, nhưng tốc độ điều chỉnh thuế thuốc lá tại Việt Nam vẫn chậm. Việc giãn lộ trình tăng thuế đến năm 2027 và với mức tăng chưa đủ mạnh sẽ bỏ lỡ cơ hội cứu sống nhiều người khỏi bệnh tật, tử vong vì các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá, bỏ lỡ việc tăng nguồn thu cho y tế và phát triển, bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Theo BS Lâm, tăng thuế thuốc lá đã được chứng minh là biện pháp hiệu quả và ít tốn kém nhất để giảm sử dụng thuốc lá, đặc biệt là ngăn ngừa thanh thiếu niên hút thuốc. Biện pháp này không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm gánh nặng bệnh tật, và tử vong mà còn giúp tăng nguồn thu từ thuế thuốc lá cho ngân sách, để tái đầu tư vào các ưu tiên của đất nước.
BS Nguyễn Tuấn Lâm đến từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam cho biết, một trong những nguyên nhân chính là giá thuốc lá quá rẻ, do thuế thuốc lá còn thấp.
TS Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá và kêu gọi các nhà lập pháp hãy hành động thật mạnh mẽ vì sức khỏe và sự phát triển của Việt Nam.
Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững.
TS Nguyễn Ngọc Anh - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Phát triển (DEPOCEN) nhấn mạnh, chính sách thuế thuốc lá cần được hiểu không chỉ là công cụ tài khóa mà còn là chính sách y tế công cộng mang tính chiến lược.
"Việc tăng thuế là cách làm hiệu quả để giảm hút thuốc, đặc biệt trong các nhóm người có thu nhập thấp - những đối tượng dễ bị tổn thương nhất, lại nhạy cảm với biến động giá. Khi giá thuốc lá tăng cao, những người nghèo sẽ có xu hướng bỏ thuốc. Điều này không chỉ giúp họ tiết kiệm tiền, mà còn giảm nguy cơ mắc bệnh, cải thiện chất lượng sống cho bản thân và gia đình"- TS Nguyễn Ngọc Anh nói.
