Tọa đàm với chủ đề "Thuế thuốc lá và sức khỏe cộng đồng" được tổ chức mới đây tại Hà Nội đã thu hút sự tham dự của các Đại biểu Quốc hội, các chuyên gia và các tổ chức xã hội. Các đại biểu đã khẳng định tầm quan trọng của việc tăng thuế thuốc lá đối với việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đồng thời tăng nguồn thu cho ngân sách.
Tọa đàm do Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam, Trung tâm Vì sự Phát triển Phụ nữ Bắc Trung Bộ, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá – Bộ Y tế phối hợp tổ chức, với sự hỗ trợ kỹ thuật từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Tọa đàm diễn ra trong bối cảnh Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đang thảo luận sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, bao gồm điều chỉnh thuế thuốc lá.
Tọa đàm "Thuế thuốc lá và sức khỏe cộng đồng".
Thuốc lá là nguyên nhân gây ra ung thư, bệnh tim mạch, hô hấp…
Tại Việt Nam, theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), sử dụng thuốc lá gây ra hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm, trong đó khoảng 84.500 người tử vong do các bệnh liên quan hút thuốc chủ động và 18.800 người tử vong do các bệnh liên quan hút thuốc thụ động. Sử dụng thuốc lá đang gây ra gánh nặng nghiêm trọng, ngày càng gia tăng về bệnh tật và tử vong sớm, cũng như chi phí y tế trực tiếp hay gián tiếp do bệnh tật và tử vong liên quan đến thuốc lá và mất năng suất lao động.
Thiệt hại kinh tế do thuốc lá ước tính là 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP năm 2022. Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách. chi phí y tế trực tiếp hay gián tiếp do bệnh tật và tử vong liên quan đến thuốc lá và mất năng suất lao động.
Thuốc lá gây ra hàng loạt bệnh lý nghiêm trọng như ung thư phổi, ung thư họng, đột quỵ, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và nhiều bệnh mãn tính khác… Tại Việt Nam có khoảng 15 triệu người hút thuốc và hàng triệu người khác bị phơi nhiễm thụ động.
TS. Phan Văn Hùng, Phó Chủ tịch Hội người cao tuổi Việt Nam phát biểu tại tọa đàm.
Theo TS. Phan Văn Hùng, Phó Chủ tịch Hội người cao tuổi Việt Nam, tác hại của thuốc lá không chỉ giới hạn ở người hút trực tiếp mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến những nhóm dân cư dễ tổn thương như người cao tuổi, phụ nữ, trẻ em, những đối tượng có hệ miễn dịch yếu, sức đề kháng kém và khả năng tự bảo vệ hạn chế trước khói thuốc thụ động. Những hậu quả nghiêm trọng như đột quỵ, suy tim, các bệnh hô hấp mãn tính, suy giảm trí tuệ và nhiều biến chứng nguy hiểm khác đã, đang và sẽ tiếp tục đe dọa sức khỏe và sự phát triển xã hội nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời.
Bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá - Bộ Y tế cho biết, thuốc lá chứa 7.000 hóa chất, trong đó có 69 chất gây ung thư, là nguyên nhân trực tiếp gây ra 25 loại bệnh nghiêm trọng như ung thư, tim mạch, các bệnh về hô hấp và sinh sản. Hơn 45 triệu người Việt Nam đang có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá và tử vong sớm. Phần lớn những người không may qua đời vì các bệnh này đều đang trong độ tuổi lao động, gây tổn thất lớn về nguồn lực và kinh tế. Trong khoảng từ 10-20 năm tới, khi những người hút thuốc hiện nay sẽ phải đối mặt với những tác động sức khỏe nghiêm trọng tích lũy từ thói quen này.
Tăng thuế thuốc lá- giải pháp hiệu quả và nhân văn
Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá được xem là công cụ chính sách hiệu quả để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá, tạo nguồn thu ổn định để đầu tư vào các chương trình y tế. Theo khuyến nghị của WHO, thuế thuốc lá nên chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ để đạt hiệu quả tối ưu trong việc giảm tiêu thụ. Tuy nhiên, tại Việt Nam, mức thuế hiện hành chỉ chiếm khoảng 36- 38,8% giá bán lẻ, thấp hơn nhiều so với các quốc gia như Singapore (67,1%), Philippines (71,3%) và Thái Lan (78,6%). Một bao thuốc giá 10.000 đồng, khiến trẻ em và người thu nhập thấp rất dễ tiếp cận.
Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đã đề xuất lộ trình tăng thuế, kết hợp thuế suất tỷ lệ 75% và thuế tuyệt đối, với mức thuế ít nhất 2.000 đồng/bao vào năm 2027, tăng dần lên 10.000 đồng/bao vào năm 2031.
Trong khi đó, theo khuyến nghị của WHO và đề xuất của Bộ Y tế, cần bổ sung mức thuế tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh thuế tỷ lệ hiện tại.
Phương án trong dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt.
Nếu Việt Nam tăng thuế thuốc lá theo khuyến nghị của WHO và Bộ Y tế sẽ cho kết quả là giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành xuống dưới 36% đến năm 2030, đạt mục tiêu quốc gia về giảm tỷ lệ hút thuốc lá; giảm tới 3,2 triệu người hút thuốc vào năm 2030 so với việc không tăng thuế, và ngân sách sẽ tăng 29.000 tỷ đồng vào năm 2030 so với mức hiện nay.
Phương án tăng thuế thuốc lá của WHO, Bộ Y tế và những tác động của nó.
Tại tọa đàm, PGS.TS. Bùi Thị An, Phó chủ tịch Hội Nữ trí thức Việt Nam đề nghị tăng ngay lập tức thuế thuốc lá vào năm 2026. Bà An cho rằng, giá thuốc lá hiện tại ở Việt Nam quá rẻ, tạo điều kiện cho mọi đối tượng dễ dàng tiếp cận, là lý do khiến tình trạng sử dụng thuốc lá tồn tại dai dẳng. Nhiều nền kinh tế trên thế giới đã thành công trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc lá thông qua chính sách tăng giá, cho thấy đây là "kinh nghiệm nhiều năm mang lại hiệu quả lớn."
Đặc biệt, PGS.TS. Bùi Thị An còn cho rằng, nên hạn chế tối đa hình ảnh những người nổi tiếng, thần tượng hút thuốc lá trong phim ảnh và các phương tiện truyền thông khác, vì "thế hệ trẻ sẽ học theo những hành động đó."
Bà Nguyễn Thị Thu Hương (phụ trách phòng Nghiệp vụ, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá) nhấn mạnh: "Thuế là công cụ kiểm soát hành vi mạnh mẽ, dựa trên bằng chứng vững chắc từ thực tiễn quốc tế và trong nước".
Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá là một chính sách nhân văn, hiệu quả và phù hợp với chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá đến năm 2030. Những ý kiến từ các đại biểu tại tọa đàm "Thuế thuốc lá và sức khỏe cộng đồng" đã khẳng định tầm quan trọng của biện pháp này trong việc giảm tiêu dùng thuốc lá, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy phát triển bền vững. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả tối ưu, Việt Nam cần kết hợp tăng thuế với các biện pháp kiểm soát buôn lậu, nâng cao nhận thức cộng đồng và đầu tư vào y tế công cộng. Chính sách thuế thuốc lá không chỉ là giải pháp kinh tế mà còn là minh chứng cho quyết tâm của Nhà nước trong việc đặt sức khỏe người dân lên hàng đầu.
