Dùng nhiều thuốc cùng lúc có thể làm gia tăng các tương tác thuốc với nhau và làm gia tăng các tác dụng phụ của chúng. Một trong các tác dụng phụ đáng ngại là chúng có thể làm tăng đường máu, một biến cố đi ngược lại với nỗ lực điều trị...
Với đái tháo đường týp 2, người ta có thể sử dụng thuốc chống đái tháo đường để hạ đường máu. Và, trên thực tế người bệnh đái tháo đường týp 2 bị mắc cùng lúc nhiều bệnh nên phải dùng đồng thời nhiều loại thuốc. Song điều đáng quan tâm ở đây là dùng nhiều thuốc cùng lúc có thể làm gia tăng các tương tác thuốc với nhau và làm gia tăng các tác dụng phụ của chúng, trong đó có làm tăng đường máu.
Các thuốc cần chú ý
Thuốc lợi tiểu loại thiazide
Một trong các lợi ích rõ ràng của thuốc là có thể làm hạ huyết áp một cách công hiệu. Nhưng bên cạnh đó, nó còn có một số tác dụng phụ trợ khác mà nhiều khi chính vì có những tác dụng phụ trợ này mà nó lại được ưa thích kết hợp trong điều trị. Song gần đây người ta chỉ ra rằng, thiazide không phải là thuốc an toàn cho người đái tháo đường, do làm giảm khả năng dung nạp đường ở trên cả hai đối tượng: người bình thường và người bệnh.
Điều đó có nghĩa là đường mà chúng ta ăn vào không được hấp thụ, cứ tồn tại trong máu rồi bị đào thải ra ngoài. Bằng những nghiên cứu thống kê, người ta thấy có khoảng 30% số bệnh nhân tăng huyết áp có sử dụng thiazide trở nên “kháng” lại với đường. Nếu cứ đà này thì có một lượng bệnh nhân như thế sẽ tiến triển thành bệnh đái tháo đường và một tỷ lệ tương đương số bệnh nhân đái tháo đường týp 2 sẽ trở thành kháng trị.
Thuốc chẹn can xi
Thuốc chẹn canxi cũng là một thuốc phổ dụng trong các thuốc điều trị tăng huyết áp, điển hình như nifedipin, verapamin, diltiazem...
Việc bài tiết ra insulin phụ thuộc rất nhiều vào canxi nội bào. Nếu thiếu canxi thì insulin của tuyến tụy không được tiết ra đầy đủ, mặc dù tế bào tụy không bị tổn thương. Do đó mà thuốc chẹn canxi có thể làm cho thuyên giảm hàm lượng insulin cần thiết và như thế nó có thể làm tăng đái tháo đường. Thực tế, thuốc này đã được sử dụng như là một thuốc để điều trị những khối u tụy có tăng tiết insulin.
Cần kiểm tra đường máu thường xuyên. |
Thêm vào đó, một vài công trình nghiên cứu đã chỉ ra rằng, thuốc chẹn canxi hoàn toàn có thể làm tăng nồng độ đường máu trên người. Tác động có hại trên hệ chuyển hoá đường phụ thuộc rất lớn vào liều lượng và loại thuốc được kê đơn. Nifedipin và verapamil là hai thuốc cần phải lưu ý nhất, mặc dù khả năng tăng đường máu chưa đến ngưỡng nguy hiểm.
Thuốc chống viêm corticoid
Thuốc chống viêm corticoid là một thuốc công hiệu mạnh trong tác dụng chống viêm với cơ thể. Tác dụng chống viêm của nó mạnh đến nỗi nó có thể bất hoạt và ngừng tất cả mọi phản ứng viêm mà không quan tâm đó là do nguyên nhân gì và mức độ ra sao. Nó có tác dụng ngay từ liều đầu tiên và có thể duy trì tác dụng sau đó nhiều ngày dừng điều trị. Nhưng sự ưa thích của nó không đủ khả năng để che hết những khuyết điểm không thể bỏ qua.
Một trong các khuyết điểm rõ rệt của nó là làm tăng nồng độ đường máu. Với một người bình thường không bị đái tháo đường, nếu nồng độ đường máu ở ngưỡng bình thường thấp, tức là ngưỡng 4,6mmol/l thì thuốc có thể làm tăng đường máu lên tận ngưỡng giới hạn cao, thậm chí là sang hẳn ngưỡng bệnh lý, tức là vượt xa giá trị 6mmol/l. Nguy cơ này lại càng trầm trọng ở người đái tháo đường. Người ta đã chỉ ra rằng, thuốc có thể làm tăng nồng độ đường máu của người bệnh ngay cả khi đang dùng thuốc điều trị. Nó có thể kéo dài thời gian tăng đường máu và trì hoãn lại quá trình hồi phục.
Tác hại này của thuốc được giải thích theo một cơ chế đa chiều. Thứ nhất, thuốc làm tăng phân huỷ đường trong gan và cơ nên nó làm tăng đường máu. Thứ hai, thuốc làm giảm tiết insulin nên nó làm giảm đáng kể chất này trong tiến trình điều hoà đường. Thứ ba, thuốc có thể làm tăng đề kháng với insulin cả trước receptor và sau receptor.
Vì những biến cố tai hại người ta mệnh danh corticoid là những thuốc có tác dụng gây ra bệnh đái tháo đường do thuốc. Các thuốc điển hình gây ra biến chứng này là hydrocortison, prednison và prednisolon.
Ba cách giảm nguy cơ
Cách tốt nhất là tránh không dùng những thuốc đó nếu giá trị đường máu của người bệnh đang cao hoặc khó kiểm soát. Tuy nhiên, điều này là khó áp dụng vì một khi đã tính đến chuyện dùng thuốc với những đối tượng này thì gần như là không có cơ hội “thoát” nên biện pháp này khó khả thi.
Cách thứ hai là lựa chọn những thuốc cùng nhóm nhưng ít tai hại với giá trị đường máu hơn. Đây là một biện pháp được cho là khả thi vì mỗi một nhóm thuốc có rất nhiều thuốc và chúng ta có thể cân nhắc đến những thuốc không hoặc ít làm ảnh hưởng đến bệnh đái tháo đường. Cách thứ ba mà chúng ta có thể áp dụng là dùng liều thấp. Thông thường những tác hại với bệnh đái tháo đường thường liên quan đến liều. Càng dùng liều cao thì tác hại gây ra với nồng độ đường càng lớn. Thế nên chỉ định dùng liều nhỏ nhất được khuyến cáo. Những thuốc hormon giáp, thuốc chống động kinh có thể áp dụng biện pháp này.
Một biện pháp muôn thuở và lành mạnh nhất làm thế nào đó giảm được nguy cơ mắc các bệnh phối hợp. Điều này sẽ giúp chúng ta không phải dùng nhiều thuốc và không phải lo ngại biến chứng đái tháo đường.
BS.Nguyễn Nam Phong
