Người nhiễm HIV ngày nay không còn đối diện với nguy cơ tử vong sớm như trước, mà hoàn toàn có thể sống lâu và khỏe mạnh.
Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết về một chiến lược chăm sóc sức khỏe toàn diện, trong đó tầm soát ung thư nâng cao đóng vai trò quan trọng.
Việc nhận diện sớm các nguy cơ và tuân thủ quy trình sàng lọc định kỳ chính là chìa khóa giúp người nhiễm HIV không chỉ duy trì sự sống, mà còn tận hưởng cuộc sống với chất lượng tốt hơn.
1. Tại sao người nhiễm HIV cần sàng lọc tầm soát ung thư?
Người nhiễm HIV có nguy cơ ung thư cao hơn, cần tầm soát ung thư sớm và thường xuyên.
Người nhiễm HIV đối diện với nguy cơ ung thư cao do tác động kép từ bản thân virus và tình trạng suy giảm miễn dịch mạn tính.
Mặc dù thuốc kháng virus (ARV) giúp kiểm soát HIV hiệu quả, hệ miễn dịch của họ vẫn yếu hơn so với người khỏe mạnh. Điều này khiến cơ thể kém khả năng phát hiện và tiêu diệt các tế bào bị nhiễm virus gây ung thư (như HPV, EBV) hoặc các tế bào ác tính mới hình thành. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến tỷ lệ cao hơn của các ung thư liên quan đến AIDS, điển hình là u lympho không Hodgkin, u Kaposi và ung thư cổ tử cung.
Ngoài ra, sự hiện diện dai dẳng của HIV, ngay cả khi tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện, vẫn gây viêm mạn tính. Tình trạng viêm kéo dài này tạo điều kiện cho đột biến gen, thúc đẩy sự tăng sinh bất thường của tế bào ung thư.
Người nhiễm HIV cũng dễ bị tác động cộng hưởng từ các virus khác như HPV, HCV, vốn có khả năng gây ung thư cao, và từ những yếu tố lối sống như hút thuốc lá, uống rượu. Do đó, bên cạnh điều trị HIV thành công, việc tầm soát và phát hiện sớm ung thư cần trở thành một phần quan trọng trong chiến lược chăm sóc sức khỏe lâu dài cho người nhiễm HIV.
2. Những điểm khác biệt quan trọng trong tầm soát ung thư với người nhiễm HIV
Các khuyến nghị tầm soát ung thư cho người nhiễm HIV có sự khác biệt rõ rệt so với dân số chung, đặc biệt tập trung vào ung thư cổ tử cung và ung thư hậu môn.
Ung thư cổ tử cung: Đây là một trong những loại ung thư liên quan đến AIDS phổ biến và có thể phòng ngừa được. Phụ nữ đang sống chung với HIV nên thực hiện xét nghiệm sàng lọc đầu tiên càng sớm càng tốt ngay sau khi được chẩn đoán, bất kể tuổi tác. Khuyến nghị chuẩn là xét nghiệm Pap hàng năm (Pap smear). Tần suất này thường xuyên hơn so với dân số chung.
Đối với phụ nữ từ 25 tuổi trở lên, có thể thực hiện xét nghiệm đồng thời (co-testing) kết hợp Pap test và xét nghiệm HPV. Sự kết hợp này giúp tăng độ nhạy trong việc phát hiện các tổn thương tiền ung thư.
Khác biệt lớn nhất là sàng lọc cần được tiếp tục suốt đời, ngay cả sau khi đã cắt bỏ tử cung (hysterectomy), nếu có tiền sử tổn thương cổ tử cung.
Ung thư hậu môn: Có tỷ lệ mắc cao gấp nhiều lần ở người nhiễm HIV do tỷ lệ nhiễm virus HPV cao. Tầm soát nên bắt đầu ở tuổi 35 đối với nam giới có quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và các nhóm nguy cơ cao khác, bắt đầu ở tuổi 45 đối với tất cả những người nhiễm HIV còn lại.
Phương pháp sàng lọc:
- Thăm khám trực tràng bằng ngón tay: Giúp phát hiện các khối u bất thường.
- Xét nghiệm tế bào học hậu môn: Tương tự như Pap test ở cổ tử cung, lấy mẫu tế bào từ hậu môn để tìm tế bào bất thường.
- Nội soi hậu môn độ phân giải cao: Khi kết quả tế bào học bất thường, HRA giúp bác sĩ quan sát kỹ lưỡng các tổn thương tiền ung thư (AIN - Anal Intraepithelial Neoplasia) và sinh thiết.
Đối với các loại ung thư phổ biến khác: Ung thư vú, ung thư đại trực tràng, ung thư phổi… hướng dẫn sàng lọc ở người nhiễm HIV nhìn chung tuân theo quy tắc cho dân số chung nhưng luôn cần sự tư vấn y tế để điều chỉnh theo tình trạng miễn dịch cá nhân.
3. Cảnh giác với các ung thư không có sàng lọc đặc hiệu
Một số ung thư liên quan đến HIV như u mạch Kaposi (KS) và u lympho không Hodgkin (NHL) hiện tại chưa có xét nghiệm sàng lọc cụ thể hiệu quả để phát hiện ở giai đoạn sớm không triệu chứng. Do đó, vai trò của khám sức khỏe định kỳ rất quan trọng:
U mạch Kaposi: Biểu hiện bằng các tổn thương da màu tím, đỏ hoặc nâu không biến mất, có thể xuất hiện ở bất cứ đâu trên cơ thể.
U lympho không Hodgkin: Thường biểu hiện bằng hạch bạch huyết sưng to kéo dài, sốt, sụt cân không rõ nguyên nhân, đổ mồ hôi đêm.
Người bệnh cần ngay lập tức báo cho bác sĩ nếu phát hiện các triệu chứng bất thường, vì phát hiện sớm qua thăm khám lâm sàng là cơ hội tốt nhất để điều trị các loại ung thư này.
4. Người nhiễm HIV hoàn toàn có thể giảm thiểu nguy cơ mắc ung thư
Việc quản lý ung thư ở người nhiễm HIV đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ và một tư duy phòng ngừa chủ động:
Tiêm phòng và tuân thủ ARV:
- Tiêm phòng HPV: Được khuyến nghị mạnh mẽ để phòng ngừa các bệnh ung thư liên quan đến HPV (cổ tử cung, hậu môn, họng miệng).
- Tuân thủ ARV: Đây là biện pháp phòng ngừa ung thư mạnh mẽ nhất. Việc duy trì tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện và số lượng tế bào cao giúp củng cố hệ miễn dịch, làm giảm đáng kể nguy cơ phát triển các ung thư liên quan đến HIV.
Quyết định cá nhân hóa dựa trên tham vấn bác sĩ:
Việc sàng lọc ung thư không phải là quy định chung cho tất cả, mà cần được cá nhân hóa theo từng trường hợp. Quyết định nên được đưa ra trên cơ sở thảo luận giữa bệnh nhân và cơ sở y tế điều trị. Bác sĩ sẽ cân nhắc các yếu tố như nguy cơ ung thư cụ thể, tuổi thọ kỳ vọng, cũng như lợi ích và rủi ro tiềm ẩn của từng phương pháp sàng lọc, để đưa ra khuyến nghị phù hợp nhất cho người bệnh.
Kiểm tra định kỳ và lối sống:
Ngoài các xét nghiệm cụ thể, việc theo dõi nhất quán với bác sĩ HIV hay truyền nhiễm để khám sức khỏe tổng quát và quản lý các yếu tố nguy cơ (hút thuốc, béo phì, viêm gan C) là rất quan trọng. Lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống cân bằng và tập thể dục, góp phần củng cố hệ miễn dịch và giảm nguy cơ ung thư.
Trong kỷ nguyên y học hiện đại, nhiễm HIV không còn là rào cản đối với một cuộc sống dài lâu và chất lượng. Tuy nhiên, sàng lọc ung thư nâng cao là một phần không thể thiếu trong phác đồ chăm sóc toàn diện cho người nhiễm HIV. Đây không chỉ là trách nhiệm chung của hệ thống y tế mà của cả bản thân mỗi người bệnh.
Bằng cách hiểu rõ nguy cơ, tuân thủ nghiêm ngặt các khuyến nghị sàng lọc ung thư, duy trì phác đồ ARV hiệu quả và tham gia vào quyết định chăm sóc sức khỏe của mình, người nhiễm HIV hoàn toàn có thể giảm thiểu rủi ro ung thư, thực hiện mục tiêu "sống khỏe, sống lâu và hòa nhập cộng đồng".
