Tầm soát sớm trầm cảm sau sinh không chỉ giúp phát hiện nguy cơ kịp thời mà còn là biện pháp bảo vệ hữu hiệu, giúp người mẹ nhận được sự hỗ trợ đúng lúc, tránh hậu quả lâu dài.
Phụ nữ sau sinh mắc trầm cảm cần được quan tâm, chăm sóc và điều trị kịp thời tại cơ sở y tế.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 10–20% phụ nữ sau sinh có nguy cơ mắc trầm cảm, nhưng thực tế có thể cao hơn do nhiều trường hợp chưa được chẩn đoán. Tại Việt Nam, khảo sát cộng đồng cho thấy tỷ lệ dao động 15–20%, đặc biệt cao ở phụ nữ trẻ, thiếu sự hỗ trợ gia đình hoặc gặp khó khăn kinh tế.
Khác với "baby blues" – cảm giác buồn thoáng qua trong 1–2 tuần đầu, trầm cảm sau sinh thường kéo dài hàng tuần đến hàng tháng, với biểu hiện: kiệt sức, mất hứng thú, khó gắn bó với con, thậm chí có ý nghĩ làm hại bản thân hoặc em bé.
Các chuyên gia khuyến nghị không chờ đến khi triệu chứng nặng mới tìm đến bác sĩ. Tầm soát nên được thực hiện nhiều lần:
• Ngay tại bệnh viện sau sinh: nhân viên y tế cần đánh giá các yếu tố nguy cơ (tiền sử trầm cảm, biến cố tâm lý, thiếu hỗ trợ xã hội).
• Tuần 4–6 sau sinh: thời điểm phù hợp để áp dụng các thang đo chuẩn.
• Trong 6–12 tháng sau sinh: kiểm tra lại tại các lần khám định kỳ hoặc khi có dấu hiệu bất thường.
Càng phát hiện sớm, khả năng điều trị thành công càng cao.
Bệnh viện Tâm thần Hà Nội có nhiều hoạt động bên lề để quan tâm, chăm sóc bệnh nhân.
Công cụ tầm soát phổ biến
Hiện nay, các bệnh viện và phòng khám thường dùng những thang đo chuẩn quốc tế, đã có bản dịch tiếng Việt:
Thang Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS): gồm 10 câu hỏi, thời gian trả lời khoảng 5 phút. Tổng điểm từ 13 trở lên gợi ý nguy cơ cao trầm cảm sau sinh, cần được đánh giá chuyên sâu hơn.
Patient Health Questionnaire-9 (PHQ-9): bảng 9 câu hỏi dựa trên tiêu chuẩn DSM-5 cho trầm cảm. Điểm số từ 10 trở lên cho thấy mức độ trầm cảm từ trung bình.
GAD-7: nếu nghi ngờ có rối loạn lo âu đi kèm, bác sĩ có thể bổ sung bảng câu hỏi này.
Các công cụ trên không thay thế chẩn đoán, nhưng giúp lượng hóa nguy cơ, từ đó chỉ định khám chuyên khoa tâm thần hoặc tâm lý lâm sàng khi cần.
Phụ nữ sau sinh dễ bị tổn thương, cần được gia đình quan tâm và cơ sở y tế thăm khám kịp thời.
Dấu hiệu cảnh báo gia đình cần lưu ý
• Buồn chán, trống rỗng kéo dài, khóc nhiều không rõ lý do.
• Mất hứng thú với hoạt động thường ngày, kể cả chăm con.
• Rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi dù em bé đã ngủ yên.
• Cảm giác vô dụng, tội lỗi, tự trách bản thân.
• Lo âu quá mức, đôi khi có ý nghĩ làm hại bản thân hoặc con.
Nếu những biểu hiện trên kéo dài trên 2 tuần, gia đình cần khuyến khích người mẹ đi khám chuyên khoa.
Tóm lại, để kiểm soát trầm cảm sau sinh một cách toàn diện và có hệ thống, các chuyên gia khuyến nghị áp dụng một quy trình chuẩn gồm bốn bước cơ bản, gắn kết giữa sản khoa, tâm thần và hỗ trợ xã hội.
Bước đầu tiên là khám sau sinh định kỳ, không chỉ dừng lại ở việc đánh giá thể chất mà còn cần hỏi thăm kỹ lưỡng về tâm trạng, giấc ngủ và sức khỏe tinh thần của người mẹ. Đây là khâu quan trọng để phát hiện sớm những thay đổi bất thường mà nhiều phụ nữ thường ngại chia sẻ.
Tiếp theo, sản phụ được khuyến khích thực hiện các thang đo sàng lọc như EPDS hoặc PHQ-9. Đây là những bảng câu hỏi ngắn gọn, chỉ mất vài phút để hoàn thành nhưng có giá trị lớn trong việc lượng hóa nguy cơ trầm cảm.
Nếu kết quả cho thấy điểm số cao, bước thứ ba là đánh giá lâm sàng trực tiếp. Lúc này, bác sĩ tâm thần hoặc nhà tâm lý lâm sàng sẽ tiến hành phỏng vấn chuyên sâu nhằm xác định chẩn đoán chính xác, đồng thời loại trừ các nguyên nhân khác có thể gây triệu chứng tương tự.
Cuối cùng, bước thứ tư là xây dựng kế hoạch điều trị cá nhân hóa. Tùy mức độ bệnh, kế hoạch có thể bao gồm tư vấn tâm lý 1:1, liệu pháp nhóm, giáo dục sức khỏe cho gia đình để tạo sự đồng hành và trong trường hợp cần thiết, bác sĩ sẽ chỉ định thuốc an toàn cho phụ nữ đang cho con bú. Với quy trình này, người mẹ được tiếp cận sự chăm sóc toàn diện, từ sàng lọc sớm đến can thiệp kịp thời, giúp giảm đáng kể nguy cơ kéo dài hoặc tái phát trầm cảm sau sinh.
Tại Việt Nam, nhiều bệnh viện sản – phụ khoa đã phối hợp với bác sĩ tâm thần để triển khai tầm soát trầm cảm sau sinh. Tuy nhiên, vẫn còn rào cản:
• Nhận thức hạn chế: nhiều người cho rằng buồn chán sau sinh là "bình thường", dẫn đến bỏ lỡ can thiệp.
• Thiếu nhân lực chuyên môn: số lượng bác sĩ tâm thần, tâm lý lâm sàng còn hạn chế, đặc biệt ở tuyến cơ sở.
• Rào cản tài chính: chưa phải dịch vụ nào cũng được bảo hiểm y tế chi trả.
Vai trò của gia đình và cộng đồng
Người mẹ cần được hỗ trợ không chỉ từ y tế mà cả từ gia đình và xã hội:
• Gia đình nên chia sẻ công việc chăm con, tránh để mẹ kiệt sức.
• Khuyến khích mẹ nghỉ ngơi, giữ lối sống lành mạnh, tập thể dục nhẹ nhàng.
• Cộng đồng và nhà trường cần tổ chức lớp tập huấn, nhóm hỗ trợ để phụ huynh chia sẻ kinh nghiệm.
Trầm cảm sau sinh là một vấn đề nghiêm trọng nhưng có thể phát hiện và điều trị sớm. Tầm soát bằng các công cụ chuẩn, kết hợp với quan sát và đánh giá lâm sàng, sẽ giúp nhận diện kịp thời và bảo vệ sức khỏe tinh thần cho mẹ và bé. Khi gia đình, nhân viên y tế và cộng đồng cùng đồng hành, chúng ta có thể xây dựng một hàng rào bảo vệ vững chắc, giúp mẹ lấy lại cân bằng và bé phát triển trong môi trường an toàn.
Thông tin hỗ trợ
Bệnh viện Tâm thần Hà Nội
📍 Địa chỉ: Số 30, Ngõ 467, Đường Nguyễn Văn Linh, Phường Phúc Lợi, Hà Nội
📞 Hotline: 0967 301 616
🌐 Website: http://benhvientamthanhanoi.com
Bệnh viện Tâm thần Hà Nội