Chỉnh hình răng hàm mặt (CHRHM) là gì?
CHRHM (chỉnh nha) (Orthodontics) là một chuyên ngành sâu trong nha khoa nhằm nghiên cứu chẩn đoán, ngăn ngừa và điều trị những sai lệch về khớp cắn và các lệch lạc bất thường của răng và hàm mặt, để có một bộ răng chức năng và thẩm mỹ mang lại sự hài hòa của hàm răng và khuôn mặt.
Điều trị CHRHM đòi hỏi những hiểu biết và kỹ năng chuyên môn cao để di chuyển, sắp xếp các răng mọc lộn xộn, không đều, răng khập khểnh, chen chúc về vị trí tối ưu và điều chỉnh lại tương quan giữa 2 hàm cho đúng, nhằm cải thiện thẩm mỹ và chức năng ăn nhai, làm cho vẻ mặt hài hòa và tạo nên khuôn mặt cân đối, các cơ hàm hoạt động chức năng hơn, các răng được ăn khớp nhau tốt, giúp cho nụ cười đẹp và hoàn hảo hơn.
Nguyên nhân dẫn đến sự lệch lạc của răng và sự sai hình của xương hàm?
Yếu tố di truyền từ lâu đã được xem là nguyên nhân gây lệch lạc răng hàm. Cha hay mẹ có xương hàm nhỏ, còn răng thì quá to hoặc ngược lại, có sự mất cân xứng về kích thước giữa răng và hàm khiến các răng không thể xếp ngay ngắn trên cung hàm.
Một số thói quen không tốt về răng miệng khi trẻ còn nhỏ lại là nguyên nhân khiến trẻ lớn lên có hàm răng ngoài ý muốn như tật mút ngón tay, mút môi và cắn môi, đẩy lưỡi, thói quen thở bằng miệng. Các thói quen xấu này sẽ gây mất hài hòa giữa răng và hàm.
Mất răng sữa sớm, răng vĩnh viễn không có được sự hướng dẫn và có thể đưa đến mọc lệch. Việc chú ý giữ gìn răng sữa có ý nghĩa rất quan trọng trong việc giúp các răng vĩnh viễn mọc đúng trên cung hàm.
Tình trạng dinh dưỡng kém có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của xương hàm.
Chấn thương các răng. Ví dụ trẻ bị té ngã sẽ làm các răng di chuyển.
Một số bệnh tật gây sâu răng sớm, bệnh nha chu làm mất răng nên các răng bị xô lệch.
Làm sao biết trẻ cần được điều trị CHRHM sớm hay không?
Quan niệm về hàm răng đẹp là hàm răng đầy đủ với các răng mọc đúng vị trí trên cung hàm, có hình dáng bình thường và khớp cắn đúng.
Bạn nên đưa trẻ đến bác sĩ chuyên về CHRHM từ lúc 6 - 7 tuổi để bác sĩ sẽ kiểm tra và phát hiện các lệch lạc răng hàm hoặc nguy cơ sai hình trong tương lai. Bác sĩ sẽ có những lời khuyên nếu nhận thấy trẻ cần được can thiệp CHRHM sớm và sẽ quyết định thời điểm điều trị. Một số trường hợp sẽ được giải quyết sớm, không cần phải chờ đến khi rụng hết răng sữa, vì lúc đó sự lệch lạc răng sẽ trầm trọng hơn.
Bởi vậy, tốt nhất là cứ mỗi 6 tháng cho trẻ đi khám định kỳ để tham khảo.
Khi mà người bác sĩ chuyên về CHRHM phát hiện nguyên nhân sẽ giúp cho trẻ có được một bộ hàm răng đều và đẹp.
Những trẻ có một trong những dấu chứng hay thói quen sau đây cần được điều trị CHRHM sớm:
- Khi có bất thường trong sự phát triển của răng, quá trình mọc răng và thay răng sữa, quá trình phát triển và mọc răng vĩnh viễn. Có thể nêu một số ví dụ như: răng xoay hay các răng mọc chen chúc, răng mọc sai vị trí, răng xô lệch, không ngay ngắn trên cung hàm; thiếu răng bẩm sinh, răng dị dạng và răng dư, răng sữa mất sớm, răng chậm thay, răng di chuyển do chấn thương.
- Khi trẻ có những thói quen xấu về răng miệng có thể gây sai lệch khớp cắn và những lệch lạc về răng và hàm mặt. Ví dụ như: mút tay, mút môi, tật đẩy lưỡi, thở miệng…
- Có những biểu hiện sai khớp cắn như: cắn chìa, cắn sâu, cắn chéo, cắn hở, hô, móm...
- Sự phát triển lệch lạc hay bất hài hòa giữa xương hàm trên và hàm dưới như cung răng và xương hàm hẹp; răng nhô ra trước hoặc răng thụt vào trong, xương hàm nhô ra trước hoặc xương hàm lùi ra sau.
Tuổi nào bắt đầu nắn chỉnh răng là tốt nhất?
Việc CHRHM có thể thực hiện ở mọi lứa tuổi, thời điểm chuẩn tùy thuộc vào mức độ trầm trọng của sự sai hình xương và sự lệch lạc của răng. Ví dụ, một trẻ bị sứt môi và hở hàm ếch có thể phải dùng một máng chỉnh hình trong miệng ngay sau khi sinh vài tuần.
Theo Hiệp hội Nha khoa Hoa Kỳ, nhìn chung, thời điểm tốt nhất để điều trị CHRHM là khi các răng vĩnh viễn đã mọc (10-12 tuổi). Ở lứa tuổi này, xương hàm đang phát triển, rất thuận lợi cho việc nới rộng và sắp xếp lại các răng. Nhưng để việc nắn chỉnh răng thực sự có hiệu quả hoàn hảo và không gặp nhiều cản trở về sau thì ngay từ khi bắt đầu thay răng sữa (6-7 tuổi) nên cho trẻ đi kiểm tra răng miệng thường xuyên, để có thể thực hiện nắn chỉnh răng phòng ngừa kịp thời.
Nắn chỉnh răng phòng ngừa cần thực hiện rất sớm ngay khi bắt đầu thay răng sữa bằng răng vĩnh viễn (khoảng 6-7 tuổi), để điều chỉnh cho hàm răng vĩnh viễn mọc ngay ngắn và đều hơn, giúp cho việc nắn chỉnh toàn diện ở lứa tuổi đã thay hết răng sữa (khoảng 12 tuổi) trở nên dễ dàng và đạt kết quả tốt.
Tại sao cần điều trị CHRHM sớm cho trẻ?
Nhiều bậc cha mẹ phân vân lo lắng không biết có nên đi chỉnh sửa răng cho trẻ khi trẻ chưa thay hết răng sữa hay không, liệu có thể bắt đầu việc điều trị chỉnh nha cho trẻ khi trẻ chưa có đủ các răng vĩnh viễn hay là phải đợi đến khi trẻ thay hoàn toàn các răng sữa? Chỉnh hình răng càng sớm, hiệu quả đạt được sẽ càng cao và thời điểm tốt nhất để tiến hành phương pháp này cũng không hạn chế với những bệnh nhân nhỏ tuổi.
Nếu không được điều trị CHRHM sớm, ngoài hậu quả là nó sẽ ảnh hưởng đến vẻ thẩm mỹ của khuôn mặt, răng mọc chen chúc, lệch lạc sẽ gây khó khăn trong việc giữ vệ sinh răng miệng làm tăng tỷ lệ sâu răng và bệnh nha chu, một khớp cắn xấu có thể ảnh hưởng đến hoạt động nhai và hiệu quả nhai sẽ làm giảm chức năng ăn nhai. Một số trường hợp khớp cắn lệch lạc trầm trọng có thể gây gây ra tình trạng khó phát âm, thậm chí trẻ không thể phát âm một số âm nào đó, mặt khác, còn có thể dẫn đến những bệnh lý ở khớp thái dương hàm.
CHRHM sớm sẽ giúp cho cung răng, xương hàm và các cơ nhai phát triển hài hòa với khuôn mặt thẩm mỹ hơn, giúp hài hòa khớp cắn giữa hai xương hàm. Điều trị các lệch lạc nhẹ giúp răng mọc đúng vị trí, sắp xếp các răng ngay ngắn lại sớm, loại trừ các yếu tố không thuận lợi cho khớp cắn, giảm thiểu tai nạn gãy răng cửa với các răng cửa chìa ra.
Việc chỉnh hình sớm đem lại nhiều lợi ích cho trẻ, thường ít gây đau đớn và khó chịu, trẻ sẽ dễ dàng hợp tác hơn, giúp phát hiện sớm và điều trị sớm các thói quen xấu có thể gây sai lệch khớp cắn. Một số trường hợp đơn giản, CHRHM sớm có thể giúp cho cung răng và xương hàm phát triển bình thường mà không cần một điều trị nào khác. Nếu trẻ không được điều trị các lệch lạc ban đầu, khớp cắn của trẻ càng lúc càng phát triển theo hướng bất lợi và làm cho quá trình điều trị sau này phức tạp, khó khăn và chi phí điều trị tốn kém hơn.
Chỉnh hình sớm giúp đơn giản hóa giai đoạn CHRHM toàn diện về sau, nhất là điều trị chỉnh hình sớm những trường hợp có lệch lạc trầm trọng về xương hàm, nếu để đến thời điểm trẻ đã lớn, sẽ không thể điều trị được bằng các phương pháp chỉnh nha can thiệp và toàn diện đơn thuần mà phải dùng phương pháp phẫu thuật phức tạp, tốn kém và khó có thể có được một kết quả hoàn hảo.
ThS. BS. Nguyễn Quốc Dũng