Ung thư đang là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở Việt Nam, với tỷ lệ mắc mới ngày càng tăng. Tuy nhiên, trong khi các chương trình tầm soát ung thư cho phụ nữ như ung thư vú hay ung thư cổ tử cung đã được triển khai tương đối rộng rãi, thì tầm soát ung thư ở nam giới vẫn còn là mảnh ghép thiếu trong bức tranh y tế dự phòng. Đặc biệt, các bệnh như ung thư tuyến tiền liệt, ung thư tinh hoàn hay ung thư ở nam giới trẻ tuổi thường bị bỏ qua hoặc phát hiện khi đã muộn.
Những "vùng tối" trong tầm soát ung thư nam
Thực tế cho thấy, ở Việt Nam và nhiều nước đang phát triển, tầm soát ung thư cho nam giới chưa được hệ thống hóa thành chương trình quốc gia. Phần lớn nam giới chỉ đi khám khi có triệu chứng hoặc được bác sĩ gợi ý trong quá trình khám tổng quát. Điều này dẫn đến việc nhiều ca ung thư được phát hiện ở giai đoạn muộn, làm giảm hiệu quả điều trị và tăng chi phí y tế.
Bác sĩ hướng dẫn bệnh nhân nam cách tự khám tinh hoàn trong buổi tư vấn sức khỏe cộng đồng.
Một nguyên nhân lớn là thiếu nhận thức. Khảo sát tại các cơ sở y tế cho thấy nhiều nam giới cho rằng tầm soát ung thư là việc "của phụ nữ", hoặc họ không cảm thấy cần thiết khi chưa có dấu hiệu bệnh. Thói quen ít đi khám định kỳ, tâm lý ngại ngùng khi khám vùng nhạy cảm, và hạn chế thời gian do công việc cũng góp phần khiến việc tầm soát bị xem nhẹ.
Mặt khác, hệ thống y tế cũng chưa có hướng dẫn cụ thể cho việc tầm soát các loại ung thư đặc trưng ở nam. Ví dụ, ung thư tuyến tiền liệt – căn bệnh phổ biến nhất ở nam trung niên – hiện chưa có chương trình tầm soát cộng đồng chính thức. Việc xét nghiệm PSA (kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt) được thực hiện rời rạc, chủ yếu theo yêu cầu cá nhân, trong khi người dân ít được tư vấn về lợi ích và rủi ro của xét nghiệm. Nhiều người còn nhầm lẫn rằng "càng kiểm tra nhiều càng tốt", nhưng thực tế, PSA có thể gây ra chẩn đoán quá mức, khiến người bệnh lo lắng hoặc điều trị không cần thiết.
Đối với ung thư tinh hoàn, căn bệnh thường gặp ở nam giới trẻ từ 15 đến 40 tuổi, việc tầm soát gần như không được quan tâm. Trong khi đó, đây lại là loại ung thư có khả năng chữa khỏi cao nếu phát hiện sớm. Việc tự khám tinh hoàn – một biện pháp đơn giản, không tốn kém – vẫn chưa được phổ biến rộng rãi trong giáo dục sức khỏe.
Bên cạnh đó, năng lực tuyến cơ sở cũng là một rào cản đáng kể. Ở nhiều tỉnh, việc tiếp cận các xét nghiệm và kỹ thuật chẩn đoán như siêu âm tuyến tiền liệt, MRI hoặc sinh thiết có hướng dẫn còn hạn chế. Nhiều bác sĩ tuyến đầu chưa được đào tạo đầy đủ về khám, sàng lọc và tư vấn tầm soát ung thư ở nam, khiến cơ hội phát hiện sớm bị bỏ lỡ.
Mô hình tầm soát mục tiêu thay vì tầm soát đại trà
Để khắc phục những khoảng trống trên, chuyên gia y tế khuyến nghị nên hướng tới mô hình tầm soát có mục tiêu thay vì tầm soát đại trà. Nghĩa là chỉ tập trung vào nhóm nam giới có nguy cơ cao như người trên 50 tuổi, người có tiền sử gia đình mắc ung thư tuyến tiền liệt, hoặc những người có dấu hiệu bất thường. Cách tiếp cận này giúp giảm tình trạng chẩn đoán quá mức, đồng thời tối ưu nguồn lực y tế.
Một giải pháp quan trọng khác là chuẩn hóa việc tư vấn trước tầm soát. Người bệnh cần được cung cấp thông tin rõ ràng về lợi ích, hạn chế và rủi ro của xét nghiệm trước khi quyết định thực hiện. Đây là bước quan trọng để đảm bảo việc tầm soát trở thành lựa chọn có hiểu biết, chứ không phải một hành động mang tính phong trào.
Bên cạnh đó, nâng cao nhận thức cho nam giới trẻ cũng rất cần thiết. Các chương trình truyền thông sức khỏe nên nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tự khám tinh hoàn, nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường như sưng, đau, hoặc xuất hiện cục nhỏ. Nhà trường, doanh nghiệp và tổ chức thanh niên có thể đóng vai trò cầu nối để đưa nội dung này đến gần hơn với nhóm tuổi 20–40, vốn ít quan tâm đến sức khỏe bản thân.
Về mặt tổ chức y tế, việc đào tạo bác sĩ tuyến cơ sở để nhận diện sớm, tư vấn đúng và chuyển tuyến kịp thời cần được ưu tiên. Các khóa tập huấn ngắn hạn, hướng dẫn chuẩn về khám tuyến tiền liệt và tự khám tinh hoàn có thể triển khai ngay tại tuyến huyện. Song song, cần mở rộng tiếp cận các phương tiện chẩn đoán hiện đại tại các bệnh viện vệ tinh, hoặc thiết lập cơ chế tư vấn từ xa với bác sĩ chuyên khoa ung bướu.
Tầm soát ung thư tuyến tiền liệt tại bệnh viện.
Công nghệ mới – hướng đi đầy hứa hẹn nhưng cần thận trọng
Sự phát triển của công nghệ y học mở ra nhiều hướng mới trong tầm soát ung thư nam giới. Các xét nghiệm máu đa ung thư, kỹ thuật phân tích hình ảnh bằng trí tuệ nhân tạo hay MRI tuyến tiền liệt chất lượng cao đang được nghiên cứu và ứng dụng ở nhiều nước. Những tiến bộ này hứa hẹn giúp phát hiện sớm hơn, giảm tỷ lệ dương tính giả và chẩn đoán sai. Tuy nhiên, việc áp dụng đại trà cần được cân nhắc kỹ lưỡng về chi phí, tính khả thi và tính phù hợp với điều kiện của từng quốc gia.
Hướng tới bình đẳng trong chăm sóc sức khỏe nam giới
Nếu nhìn tổng thể, vấn đề lớn nhất trong tầm soát ung thư ở nam giới không nằm ở công nghệ, mà ở nhận thức và chính sách. Khi xã hội vẫn xem việc khám bệnh định kỳ là "không cần thiết với đàn ông", thì dù có nhiều xét nghiệm tiên tiến, hiệu quả tầm soát vẫn sẽ thấp. Do đó, điều quan trọng nhất là tạo ra văn hóa chăm sóc sức khỏe chủ động cho nam giới – nơi việc đi khám, kiểm tra, và nói chuyện về ung thư không còn là điều xa lạ.
Các chuyên gia khuyến nghị, nam giới trên 50 tuổi nên trao đổi với bác sĩ về việc xét nghiệm PSA định kỳ, trong khi nam giới trẻ hơn cần học cách tự kiểm tra tinh hoàn hàng tháng. Đơn giản hơn, hãy bắt đầu bằng việc đi khám sức khỏe tổng quát mỗi năm một lần – vì phát hiện sớm không chỉ giúp kéo dài tuổi thọ, mà còn giữ trọn chất lượng sống, hạnh phúc gia đình và trách nhiệm xã hội của người đàn ông.
Tầm soát ung thư ở nam giới đang tồn tại nhiều khoảng trống – từ nhận thức cá nhân, chính sách y tế đến năng lực hệ thống. Đã đến lúc các cơ quan y tế, truyền thông và cộng đồng cùng hành động để biến tầm soát trở thành một phần tất yếu trong chăm sóc sức khỏe nam giới. Bởi một xã hội khỏe mạnh không chỉ cần phụ nữ được bảo vệ, mà cả những người đàn ông – trụ cột của gia đình – cũng cần được quan tâm đúng mức.
