Để giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về triệu chứng sớm cũng như những biến chứng và biện pháp điều trị, phòng bệnh hiệu quả, phóng viên báo Sức khỏe & Đời sống đã có cuộc trao đổi với TS.BS. Nguyễn Quang Bảy, Trưởng khoa Nội tiết- Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai.
TS.BS. Nguyễn Quang Bảy, Trưởng khoa Nội tiết- Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai.
Phóng viên (PV): Bệnh đái tháo đường còn được gọi là "kẻ giết người thầm lặng", TS. có thể giải thích vì sao căn bệnh này lại được gọi như vậy không và thực trạng mắc bệnh đái tháo đường hiện nay như thế nào?
TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Hiện nay, đái tháo đường được chia thành 5 type khác nhau và số người mắc đái tháo đường type 2 chiếm khoảng 80%.
Tuy nhiên, triệu chứng của người bệnh thường rất âm thầm, nhiều trường hợp khi có các biểu hiện lâm sàng một cách rõ rệt thì thời gian ủ bệnh đã kéo dài 8-9 năm. Điều này đồng nghĩa với rất nhiều bệnh nhân trong thời gian không được phát hiện thì bệnh đã có thể gây biến chứng vì đường máu cao lên trong thời gian dài (khoảng 5 năm) không được can thiệp kịp thời.
Thực tế cũng cho thấy, nhiều bệnh nhân phát hiện mắc đái tháo đường chỉ là vô tình khi kiểm tra sức khỏe định kỳ nhưng nguy hiểm và đáng ngại hơn là các trường hợp bệnh nhân đến viện trong tình trạng bị các biến chứng mà không biết như đến viện mắt khám đục thủy tinh thể nhưng xét nghiệm thấy có đường máu cao hoặc bị tê bì chân tay khi đi khám vì nghĩ là thoát bị đĩa đệm hay thoái hóa cuộc sống nhưng thực ra đây là biến chứng thần kinh của bệnh đái tháo đường.
Nguy hiểm hơn là có một tỷ lệ không nhỏ bệnh nhân nhập viện trong tình trạng cấp cứu vì nhồi máu cơ tim hay đột quỵ mà khi xét nghiệm mới phát hiện ra mắc đái tháo đường. Chính vì vậy, đái tháo đường mà chủ yếu được hiểu là đái tháo đường type 2 là thể bệnh phổ biến nhất có thể coi là "kẻ giết người thầm thầm lặng".
Kiểm tra đường huyết giúp phát hiện sớm bệnh đái tháo đường để điều trị kịp thời và phòng ngừa biến chứng.
Hiện nay, theo số liệu công bố của thế giới thì Việt Nam có khoảng 7-8 triệu người mắc đái tháo đường là người lớn. Đặc biệt có khoảng gần 2/3 số bệnh nhân không được phát hiện sớm mà đợi đến khi đi khám sức khỏe hoặc có biến chứng thì mới biết.
Về điều trị đái tháo đường, các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ bệnh nhân kiểm soát đường huyết đạt được mục tiêu, tức là HbA1C dưới 7% chỉ xung quanh khoảng 30% còn 70% các bệnh nhân không đạt được mục tiêu. Gần đây nhất số liệu đăng trên tạp chí Lancet vào tháng 11/2024 cho thấy số bệnh nhân đái tháo đường ở Việt Nam đứng ở vị trí thứ 17 thế giới, số bệnh nhân đái tháo đường kiểm soát đường huyết không tốt còn tệ hơn là đứng thứ 13 trên thế giới.
Bên cạnh đó, xu hướng mắc đái tháo đường type 2 đang trẻ hóa ở nước ta cũng như trên thế giới. Nguyên nhân do tỷ lệ béo phì ở trẻ em đang tăng lên, mà Việt Nam có tốc độ gia tăng béo phì cao nhất trong khu vực Đông Nam Á, kéo theo hệ lụy đái tháo đường xuất hiện sớm hơn.
Trước đây, tiêu chí nghĩ đến đái tháo đường type 2 được khuyến cáo là những người trưởng thành trên 40 tuổi hoặc trên 45 tuổi nhưng bây giờ những người trên 30 tuổi được coi như yếu tố nguy cơ của bệnh cần sàng lọc và bây giờ chúng ta không hiếm gặp những trường hợp mắc đái tháo đường ở lứa tuổi 20, thậm chí là trẻ em.
Kiểm tra đường huyết giúp phát hiện sớm bệnh đái tháo đường để điều trị kịp thời và phòng ngừa biến chứng.
PV: Như vậy, bệnh đái tháo đường đang ngày càng gia tăng không chỉ ở Việt Nam mà còn trên phạm vi toàn thế giới. Vậy có dấu hiệu nào để nhận biết sớm bệnh không, bệnh có thể gây những biến chứng nguy hiểm nào, thưa TS?
TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Các trường hợp mắc đái tháo đường thường có biểu hiện âm thầm, không rõ ràng, thường được phát hiện khi đi khám bệnh định kỳ thông qua xét nghiệm máu hoặc khi đã có các biểu hiện nặng như mệt mỏi, khát nước nhiều, vết loét lâu lành, nhìn mờ, tê bì, mất cảm giác ở chân...
Khi không được kiểm soát đường huyết tốt, đái tháo đường có thể gây các biến chứng gồm bệnh vi mạch (bệnh võng mạc, thần kinh, bệnh thận...), bệnh mạch máu lớn (như đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim, thiếu máu não thoáng qua, đột quỵ não, bệnh động mạch ngoại biên...) và rối loạn chức năng miễn dịch (người bệnh đái tháo đường dễ bị nhiễm trùng do vi khuẩn và vi nấm).
PV: Bệnh đái tháo đường gây nhiều biến chứng, trong đó có cả những biến chứng nguy hiểm đến tính mạng, để điều trị và dự phòng bệnh lý này có những phương pháp nào?
TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Cho đến nay có rất nhiều các nghiên cứu đã đánh giá và khẳng định hiệu quả của các phương pháp dự phòng bệnh đái tháo đường từ giai đoạn đầu mắc bệnh, tốt hơn là tiền đái tháo đường hoặc ngay cả khi cơ thể hoàn toàn bình thường.
Các phương pháp dự phòng bao gồm thay đổi lối sống, dùng thuốc và các biện pháp can thiệp khác, chẳng hạn như những người béo phì có thể phẫu thuật. Trong đó, thay đổi lối sống, thực hiện ăn uống lành mạnh, vận động thường xuyên là phương pháp rẻ tiền nhất, hiệu quả nhất nhưng đòi hỏi sự kiên trì, bền bỉ.
Đối với dự phòng bằng thuốc thì thuốc được Tổ chức thế giới và nhiều quốc gia chấp thuận, có chỉ định, trong đó có Việt Nam là metformin. Đây là thuốc có tác dụng làm giảm đề kháng insulin, giúp insulin hoạt động tốt hơn.
Bên cạnh đó, những trường hợp béo phì, có nguy cơ rất cao mắc đái tháo đường thì ngoài sử dụng metformin có thể dùng những thuốc làm giảm béo phì hoặc thực hiện phẫu thuật đường tiêu hóa như thắt dạ dày. Hiện nay, đã có trường hợp được điều trị lui bệnh khi giảm cân và chỉ số HbA1C dưới 6,5% trong khoảng ít nhất 3 tháng mà không phải dùng bất kỳ loại thuốc nào.
PV: Xin trân trọng cảm ơn TS!
