Với quan niệm vạn vật hữu linh và tin rằng mọi hoạt động trong đời sống hàng ngày đều do một lực lượng siêu nhiên chi phối, đó là các vị thần linh. Một trong các vị thần đó là thần mưa.
Lễ cầu mưa của dân tộc Thái trắng.
Người xưa kể rằng, vào một năm nọ, nơi này xảy ra hạn hán rất lâu, không có nước, hoa màu, vạn vật đều bị chết khô. Vì vậy, bà con đã tụ tập lại, bàn nhau làm thế nào để có mưa xuống cho muôn loài được sinh sôi, nảy nở. Nhưng bàn nhau mãi không được, do không có dòng họ nào dám đứng lên xin "Then" (trời) cho mưa xuống vì sợ Then phạt. Khi đó, một bà góa đã tình nguyện đứng ra làm người hy sinh, cùng thầy mo đi cầu mưa. Bà nói rằng nếu ông Then phạt, bắt phải chết, bà không lo sợ nữa, chỉ mong dân bản hãy làm lễ cúng cho bà hàng năm. Thương người đàn bà góa mà có tấm lòng vì bản mường, dân bản cùng nhau lập lễ cầu xin ông trời ban mưa.
Lễ hội cầu mưa của người Thái họ Lường ở Mộc Châu, Sơn La là một trong những lễ hội không nặng về hình thức biểu diễn, gửi gắm nhiều thông điệp cho các thế hệ con cháu về bảo vệ và tôn trọng môi trường sống.
Lễ hội mới chỉ được phục dựng lại đầy đủ từ năm 2011.
Lễ hội cầu mưa gồm hai phần lễ và hội.
Trong đó ở phần lễ, ngay từ sáng sớm, thầy cúng dẫn một bà góa trong bản quẩy đôi gánh buộc những ống bương đựng nước đi tới từng nhà gọi chị em phụ nữ cùng ra mó nước. Bà góa cùng các chị em trong bản thường là những người đã có gia đình và ở tuổi trung niên ra mó nước cúng thổ địa và thần linh ở mó nước. Cúng xong, đoàn xin một ít nước mang về nơi diễn ra buổi lễ.
Khi đoàn lấy nước trở về, một người đại diện cho ông Then ngồi phía trên, hướng mặt về phía lễ vật.
Đồ cúng gồm măng đắng, chuối xanh, cơm lam, cá xông khói, bánh chưng, bánh ít uôi, gạo nếp, gà luộc…
Thầy mo ngồi phía dưới cùng với những người vừa lấy nước về, dân bản ngồi phía sau. Nước lấy về được dựng quanh cây vạn vật. Thầy mo đọc bài cúng kể cho Then biết nỗi khổ của dân làng khi không có mưa. Kết thúc bài cúng, Then tuyên bố ban nước cho dân và cho một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt.
Sau đó, ông Then bưng chậu nước đi vòng quanh, vừa đi vừa vẩy nước vào những người dự lễ.
Trước đó, để diễn ra lễ cầu mưa, người Thái trắng phải tới địa điểm tổ chức dựng một cây vạn vật (còn gọi là cây vũ trụ)...
... gồm có con chim, con ve được đan bằng nan để mang lời khấn của dân bản tới ông Then. Cùng với đó là những cái lồng nhỏ bên trong đặt trứng gà, vỏ ốc, vỏ trai… tượng trưng cho sự khô hạn, thiếu nước đến mức các loài vật sống dưới nước cũng chết. Cây vạn vật thể hiện sự khó khăn của cuộc sống do thiếu nước và thời tiết không thuận lợi. Ngoài ra, người dân trong bản tổ chức dọn dẹp vệ sinh nhà cửa, đường làng ngõ xóm với thông điệp rằng họ đã sống tốt và biết bảo vệ những gì ông Then ban tặng.
Sau phần lễ, người dân địa phương và du khách đã cùng nhau hòa mình trong tiếng trống, tiếng chiêng múa hát và chơi các trò chơi gian dân truyền thống của người Thái.
Trong lễ hội của đồng bào dân tộc Thái phần hội không thể thiếu vòng xòe, các trò chơi dân gian.
