Tai biến mạch máu não là tình trạng mất đột ngột lưu lượng máu tới não hoặc chảy máu bên trong sọ dẫn đến giảm, mất chức năng hoặc chết các tế bào não, là nguyên nhân gây liệt, rối loạn ngôn ngữ, mất cảm giác, trí nhớ, hôn mê và khả năng gây tử vong.
Điều đáng nói là cho dù y khoa ngày càng phát triển, nhưng đến nay tai biến mạch máu não vẫn là một vấn đề thời sự cấp thiết. Bởi số lượng các bệnh nhân ngày càng tăng nhưng nhận thức về bệnh còn rất thấp. Bệnh có tỷ lệ tử vong cao và nếu cấp cứu thành công thì cũng để lại nhiều di chứng, ảnh hưởng đến chất lượng sống cho bệnh nhân.
Bệnh còn là gánh nặng về tinh thần và kinh tế cho gia đình và xã hội bởi chi phí điều trị rất lớn, thời gian điều trị kéo dài; đòi hỏi về kỹ thuật y học cao mà khả năng hồi phục thấp. Người bệnh mất khả năng lao động và còn phải có người chăm sóc thường xuyên...
Một dấu hiệu điển hình của tai biến mạch máu não là yếu, liệt nửa cơ thể.
Các dấu hiệu báo động tai biến mạch máu não cần nhận biết sớm
Do tai biến mạch máu não là tình trạng tối khẩn cấp, cần nhận biết dấu hiệu để chuyển ngay tới các cơ sở y tế gần nhất sẽ giúp giảm tỷ lệ tử vong và tàn phế:
- Đột ngột tê hay yếu của mặt, tay hay chân, đặc biệt ở một nửa cơ thể.
- Đột ngột lú lẫn, rối loạn hay không hiểu lời nói.
- Đột ngột rối loạn thị giác ở một bên hay hai bên.
- Đột ngột rối loạn việc đi đứng, choáng váng, mất thăng bằng hay mất khả năng phối hợp động tác.
- Đột ngột đau đầu nhiều không biết nguyên nhân.
Thời điểm giờ vàng của cấp cứu là từ 3 - 4,5 giờ từ khi xuất hiện triệu chứng. Trong khoảng thời gian này nếu bệnh nhân được cấp cứu và điều trị bằng các thuốc tiêu huyết khối đường tĩnh mạch hoặc trong cửa sổ 6 giờ đầu từ khi xuất hiện triệu chứng, áp dụng lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học khả năng cứu sống cũng như hạn chế được di chứng càng cao.
Tuy nhiên lưu ý rằng khi tai biến mạch máu não xảy ra, việc vận chuyển bệnh nhân cũng cần chú ý đảm bảo an toàn. Tốt nhất là gọi xe cấp cứu để nhân viên y tế có chuyên môn vận chuyển. Trường hợp người nhà tự đưa bệnh nhân đi cấp cứu, cần liên hệ với bệnh viện - nơi có chuyên khoa đột quỵ để được hướng dẫn cách vận chuyển bệnh nhân, tránh tình trạng bệnh chuyển nặng hơn.
Khi bệnh nhân đến được cơ sở y tế, việc cấp cứu điều trị phải được tiến hành khẩn trương đúng quy trình.
Điều trị tai biến mạch máu não
Điều trị tai biến mạch máu não phải đạt được mục đích: Giảm tỷ lệ tử vong và hạn chế tối đa mức độ tàn phế. Để đạt được tiêu chí trên, cần tuân theo các nguyên tắc chung là: Điều trị cấp cứu và tối ưu hóa tình trạng thần kinh, hạn chế lan rộng ổ tổn thương; bảo đảm tưới máu não; phòng ngừa biến chứng; phục hồi chức năng; phòng ngừa tái phát. Theo đó, bệnh nhân được đưa đi cấp cứu, điều trị đúng phác đồ càng sớm thì tỉ lệ tử vong giảm và vấn đề di chứng cũng giảm đi đáng kể.
Đối với tai biến mạch máu não có hai thể chính là chảy máu não và nhồi máu não. Điều trị đặc hiệu cho mỗi thể khác nhau nhưng phác đồ điều trị tổng hợp chung cho cả hai thể của tai biến mạch máu não giống nhau:
Tai biến mạch máu não do tình trạng xơ vữa mạch máu dẫn đến cục máu đông hoặc vỡ mạch máu tại não.
Điều trị tổng hợp
Nhằm duy trì chức năng sống, chống phù não. Chiến thuật chống phù não tích cực bao gồm: Kê đầu giường cao 25-30 độ; hạn chế kích thích; hạn chế dịch truyền; tăng thông khí; phẫu thuật giảm ép, dẫn lưu; dùng thuốc...
Ngoài ra, cần chú ý duy trì đường máu hợp lý; lưu thông đường thở cho bệnh nhân có rối loạn chức năng hô hấp, thiếu oxy vùng tranh tối - tranh sáng càng rõ rệt. Cần cho thở oxy và làm thông thoáng đường thở, hút đờm dãi và chống nhiễm trùng phế quản ngay lập tức, triệt để phòng viêm phổi do trào ngược. Nên tránh cho ăn đường miệng ít nhất 2-3 ngày, nuôi dưỡng qua đường sonde dạ dày bằng các chất dinh dưỡng lỏng, giúp tăng cường chuyển hóa cơ thể, tránh viêm dạ dày, ruột.
Điều trị đặc hiệu (chủ yếu cho thể đột quỵ thiếu máu não)
Bằng các thuốc tiêu huyết khối và điều trị dự phòng tái phát bằng các thuốc chống kết tập tiểu cầu. Các tác nhân này làm giảm kết tập tiểu cầu, làm giảm sự lan rộng của huyết khối động mạch.
- Thuốc được ưu tiên dùng là aspirin. Đây là thuốc cơ bản để điều trị dự phòng và điều trị tắc mạch. Tuy nhiên thuốc có khả năng làm tăng nguy cơ chảy máu. Do đó lưu ý theo dõi tình trạng chảy máu của bệnh nhân.
- Dùng thuốc chống đông làm giảm cục máu đông.
- Dùng thuốc điều trị tiêu cục huyết khối.
Tuy nhiên việc sử dụng các loại thuốc này đòi hỏi bệnh nhân đến viện sớm, từ 3-4,5 giờ và tuân theo những chỉ định rất chặt chẽ. Thuốc phải được bác sĩ chuyên khoa thần kinh, đột quỵ não chỉ định và thực hiện tại các cơ sở y tế chuyên sâu, có phương tiện theo dõi và thực hiện các xét nghiệm tin cậy để phòng tai biến chảy máu ồ ạt.
- Các thuốc bảo vệ tế bào thần kinh cũng được các nghiên cứu cho thấy có thể giúp hỗ trợ chuyển hóa ở mô bị rối loạn và có nguy cơ bị rối loạn dẫn đến phá hủy tế bào thứ phát.
- Dùng các thuốc tăng dinh dưỡng thần kinh...
Tai biến mạch máu não có 2 thể, do đó phác đồ cấp cứu khác nhau, người nhà không nên tự ý cho bệnh nhân dùng bất kỳ thuốc gì trước khi đưa đi cấp cứu.
Các kỹ thuật điều trị tai biến mạch máu não
Kỹ thuật tạo hình động mạch não qua da; giải phóng, làm tiêu cục tắc huyết khối gây tắc mạch; nong rộng lòng mạch ở các động mạch bị hẹp; điều trị các phình mạch, dị dạng động - tĩnh mạch bằng kỹ thuật gây tắc mạch hoặc nút mạch bằng coil kim loại; kỹ thuật khai thông động mạch; kỹ thuật lấy bỏ các cục máu tụ, giảm ép não bằng phẫu thuật; kỹ thuật điều trị các u mạch, dị dạng mạch bằng phẫu thuật định vị. Tuy nhiên các phương pháp này chỉ được thực hiện ở các bệnh viện có đầy đủ trang thiết bị hiện đại và đội ngũ các chuyên gia về thần kinh mạch máu có kinh nghiệm.
Điều trị dự phòng tai biến mạch máu não
Cách tốt nhất để không bị tai biến mạch máu não là dự phòng bệnh. Các yếu tố nguy cơ của tai biến mạch máu não không thể tác động bao gồm: Tuổi, gen, dân tộc, di truyền và những yếu tố nguy cơ có thể tác động được. Các yếu tố có thể tác động được như: Bệnh tăng huyết áp động mạch; đái tháo đường; các bệnh tim; tăng lipid máu; hút thuốc lá...
Bằng cách thay đổi lối sống tĩnh tại ít vận động sang tập thể dục, vận động thường xuyên làm giảm các yếu tố nguy cơ gây vữa xơ động mạch, giảm tỷ lệ tăng huyết áp, giảm cân nặng, chống béo phì, tăng cholesterol có lợi, giảm cholesterol có hại, do đó làm giảm các yếu tố nguy cơ của tai biến mạch máu não.
Đồng thời, cần dùng thuốc đúng - đủ - đều để điều trị ổn định các bệnh: Tăng huyết áp; đái tháo đường, tăng choleserol máu.
Không hút thuốc, thực hiện chế độ ăn có hàm lượng chất béo thấp; hạn chế uống rượu…
Tất cả các bệnh nhân bị tăng huyết áp, đái tháo đường hoặc có nhiều các yếu tố nguy cơ của đột quỵ như đã nêu trên phải được khám, theo dõi định kỳ. Khi có các dấu hiệu nghi ngờ tai biến mạch máu não cần đưa đến ngay cơ sở y tế gần nhất, không được nghĩ chỉ là cảm thường mà không đi cấp cứu ngay, làm kéo dài thời gian vàng can thiệp điều trị.
Cách xử trí tai biến mạch máu não tại nhà
Nhiều người thường nhầm lẫn các dấu hiệu của đột quỵ với hiện tượng trúng gió, nên xoa dầu nóng, cạo gió, cắt lể… Điều này là hoàn toàn sai lầm, có thể làm cho tình trạng bệnh trầm trọng thêm. Điều cần làm đúng như sau:
- Đặt người bệnh nằm chỗ thoáng, nghiêng một bên nếu bị nôn, móc hết đờm nhớt cho bệnh nhân dễ thở.
- Nhanh chóng đưa bệnh nhân đến các cơ sở điều trị chuyên sâu sớm, để tận dụng được thời gian vàng trong điều trị tai biến mạch máu não.
- Không nên đưa bệnh nhân đến bệnh viện bằng xe máy, tránh xóc khi chuyển. Khi di chuyển, nên để bệnh nhân trên mặt phẳng, nghiêng mặt sang một bên, nới bớt quần áo cho thoáng.
- Nếu bệnh viện gần nhà có đủ điều kiện chữa trị thì không nên chuyển đến viện xa, trừ khi có chỉ định của bác sĩ, vì càng di chuyển xa càng có thể làm bệnh nặng hơn.
- Không tự ý cho uống hoặc nhỏ thuốc hạ huyết áp hay bất kỳ loại thuốc nào khác, không để nằm chờ xem bệnh nhân có khỏe lại không.
Mời độc giả xem thêm video:
6 triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ cần lưu ý và cách phòng ngừa.
