Cần sa hay cây gai dầu, gai mèo (Cannabis sativa) là một chi thực vật có hoa bao gồm ba loài: Cannabis sativa L., Cannabis indica Lam., và Cannabis ruderalis Janisch. Cần sa đã được sử dụng từ lâu để lấy sợi, hay dùng như chất gây nghiện.
Sử dụng cần sa làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần, bao gồm các triệu chứng loạn thần, trầm cảm, lo âu và nghiện. Nguy cơ và mức độ bệnh tâm thần liên quan đến liều sử dụng, tuổi sử dụng lần đầu và yếu tố di truyền. Bằng chứng rõ rệt nhất về mối liên quan giữa sử dụng cần sa và rối loạn tâm thần là ở những người có bệnh tiềm ẩn - bệnh tâm thần, nghiện hoặc các tổn thương bệnh lý khác - có từ trước khi sử dụng. Hút cần sa có thể dẫn tới nguy cơ tồn tại triệu chứng loạn thần dai dẳng. Hút cần sa sớm dễ gây các rối loạn nhân cách. Đáng tiếc là đa số thanh thiếu niên hiểu chưa đúng, chưa đủ về tác hại của cần sa, đặc biệt là sử dụng cùng lúc với nhiều loại ma túy khác. Việc tiếp xúc với cần sa ở tuổi vị thành niên làm tăng khả năng sử dụng loại ma túy khác (ví dụ như heroin) khi có cơ hội - đây là lý do cần sa (giống như thuốc lá, rượu) được gọi là ma túy cổng vào (gate way). Có tới 30% những người sử dụng cần sa có thể mắc các rối loạn sử dụng cần sa. Những người sử dụng cần sa trước 18 tuổi thường mắc rối loạn sử dụng cần sa gấp 4 - 7 lần so với người lớn.
Sử dụng cần sa có thể gây suy giảm khả năng nhận thức ở nhiều mức độ tùy thuộc vào tuổi sử dụng lần đầu và thời gian đã sử dụng. Đặc biệt sử dụng cần sa ở tuổi thanh thiếu niên có thể làm giảm vĩnh viễn chỉ số đo lường trí tuệ (IQ), tức là khi đã ngưng sử dụng cần sa cũng như khi trưởng thành rồi vẫn không hồi phục được điểm IQ bị mất. Điều này cho thấy cần sa có ảnh hưởng lâu dài mạnh nhất đến những người trẻ mà não bộ đang phát triển. Trên thực tế, cần sa gây ảnh hưởng nặng nề đến sự phối hợp động tác, trí nhớ ngắn hạn và khả năng tập trung chú ý. Sử dụng cần sa có liên quan đến khả năng bỏ học cao hơn. Cần sa cũng liên quan nhiều đến chểnh mảng công việc dẫn tới mất việc làm và những thương tích do tai nạn xe cộ. Sử dụng cần sa cũng có liên quan đến hành vi toan tự sát và tự sát thật ở tuổi vị thành niên.
Khi sử dụng cần sa, nhất là qua đường hút, hiệu quả gây sảng khoái xuất hiện trong vài phút, đỉnh điểm trong khoảng 30 phút và kéo dài 2 - 4 giờ. Hiệu quả về vận động và nhận thức kéo dài 5 - 12 giờ. Cần sa cũng có thể được dùng bằng đường miệng khi được nấu chung với thức ăn. Sau khi hút cần sa xuất hiện trạng thái sảng khoái, cười khóc vô cớ, rối loạn ý niệm thời gian, tăng nhận cảm và nhận thức thời gian bị thay đổi, giải thể nhân cách, tăng thị lực, 30 phút sau đó thì có trạng thái êm dịu, thoải mái, trạng thái suy tưởng nội tâm, lim dim, gật gù, đôi lúc ngủ, suy nghĩ tập trung khó khăn nhưng vẫn có thể tiếp thu. Độc tính nghiêm trọng hơn có thể dẫn đến giảm trí nhớ tức thời, mất nhân cách, ảo thị và hoang tưởng cấp, đôi lúc có các biểu hiện giống tâm thần phân liệt. Những vấn đề tâm thần mà những người sử dụng cần sa thường gặp phải là lo âu, buồn bã, u sầu và thiếu kiên nhẫn.