Từ 30 năm nay, người ta bắt đầu sử dụng hỗ trợ estrogen trong dự phòng loãng xương (LX) sau mãn kinh. Cho đến thời gian gần đây, liệu pháp điều trị hormon thay thế được coi là thuốc đầu tiên trong điều trị phòng LX ở người tiền mãn kinh.
Các lợi ích bổ sung của hormon thay thế (HTR) được khẳng định vào năm 1960 khi người ta cho rằng nó làm giảm nguy cơ bệnh tim, ung thư đại tràng, cũng như làm mất triệu chứng mãn kinh. Tuy nhiên những nghiên cứu gần đây đã chứng tỏ dùng HTR trong 5 năm đi kèm với tăng nguy cơ ung thư vú, nội mạc tử cung và buồng trứng, huyết khối tĩnh mạch, bệnh tim mạch và đột quỵ. Vì vậy, cần phải cân nhắc kỹ lợi ích của liệu pháp HTR để làm giảm nguy cơ LX cho những phụ nữ có tuổi.
Cơ chế tác dụng của hormon thay thế Đây là mẫu, bạn có thể sửa lại ảnh, màu nền, kích cỡ của bảng tùy theo nhu cầu. 
Quá trình già hoá mô xương bình thường và mất xương được tăng lên bắt đầu từ thời điểm mãn kinh. Thiếu hụt estrogen gây tăng tiêu xương, chủ yếu ở xương bè. Estrogen tăng tái hấp thu canxi ở ruột, giảm đào thải canxi ở ống thận, giảm quá trình hủy xương, làm giảm các triệu trứng do mãn kinh gây ra. Hormon sinh dục trị liệu hoạt động trên cả xương bè và xương vỏ, làm tăng khối xương, giảm nguy cơ gẫy xương 50%. Tác dụng điều trị của estrogen đang còn tranh cãi, nhưng đa số cho rằng estrogen không cho phép tái tạo được khối lượng xương bình thường.
Tất cả các estrogen trừ estriol đều có tác dụng dự phòng LX, tất cả các đường sử dụng (uống, gel bôi ngoài da, miếng cao dán ngoài da) đều có hiệu quả. Ngoài ra người ta còn bổ sung progesteron để dự phòng ung thư cổ tử cung ở phụ nữ vẫn còn tử cung.
Tác dụng dự phòng và điều trị LX của HTR
Nhiều nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng chứng minh rằng trong thời gian ngắn (12 - 36 tháng), dùng HTR liều hiệu quả cho phép ổn định, thậm chí còn làm tăng mật độ khoáng hóa của xương. Khi tiến hành tổng kết 57 công trình nghiên cứu, Well đã tìm thấy tăng mật độ xương 5,4% ở cột sống sau một năm điều trị và 6,8% sau 2 năm. Ở mức cổ xương đùi, sự gia tăng là 2,5% sau một năm và 4,12% sau 2 năm điều trị.
Trong nghiên cứu WHI, HTR có tác dụng rõ ràng trong dự phòng gãy xương trong tất cả các vị trí như cổ tay, háng, cột sống. Đối với nhóm phụ nữ 50 - 59, dự phòng gãy xương đáng kể ở vị trí cột sống. Một nghiên cứu hồi cứu trên 22 nghiên cứu cho thấy giảm đáng kể tỷ lệ gãy xương không cột sống do dùng HTR. Điều trị hormon thay thế đã chứng tỏ được hiệu quả làm giảm sự mất xương, làm tăng mật độ xương và giữ gìn khỏi gãy xương. Cho đến gần đây, trên thế giới, phụ nữ thường dùng HTR sớm sau khi mãn kinh và ngừng dùng vài năm sau khi điều trị, trong khi đa số gãy xương do LX lại xảy ra sau tuổi 65. Do vậy cần thiết phải dùng liên tục mới giảm được tỷ lệ gãy xương. Dùng HTR 2 - 3 năm mới ngăn ngừa được mất xương.
Theo thời gian đã mãn kinh, thời gian và liều HTR cũng khác nhau để đạt được hiệu quả mật độ xương cho đến tuổi cao. Trong nghiên cứu theo chiều dọc trên 85 bệnh nhân, biên độ của thay đổi mật độ xương phụ thuộc vào khoảng thời gian mãn kinh và liều thuốc. Trong nghiên cứu PEPI, sự gia tăng xương ở phụ nữ từ độ tuổi 45 - 64 cao hơn ở độ tuổi 45 - 54, đặc biệt ở mức xương cột sống là 5,9% so với 3,9% trong 3 năm.
Người ta cũng đánh giá tiến triển của mật độ xương khi dừng thuốc HTR, đang dùng HTR, nhất là dùng dài hạn, giảm được 30 - 50% gãy cổ xương đùi, đốt sống và cổ tay, nhưng đã ngừng thuốc thì không còn được bảo vệ. Khi dừng HTR lại mất xương tương tự mất xương nhanh của giai đoạn sớm sau mãn kinh, tức là mất xương sẽ lại xảy ra lại trong vòng một năm, và chu chuyển xương tăng trở lại trong vòng 3 - 6 tháng như phụ nữ không điều trị.
Vì vậy, cần phải thăm khám kỹ và làm xét nghiệm để quyết định có dùng liệu pháp hormon thay thế không và luôn kiểm tra tác dụng có lợi và có hại của thuốc vì việc áp dụng liệu pháp hormon thay thế không đúng cách có thể dẫn đến những hậu quả nguy hiểm.
TS.BS. Nguyễn Vĩnh Ngọc (Khoa Khớp Bệnh viện Bạch Mai)