Bài học từ cơn bão Yagi để lại
Đề xuất xây dựng tuyến tàu điện một ray (monorail) dài 84km thuộc Dự án Đại lộ – Cảnh quan sông Hồng với tổng mức đầu tư dự kiến 300.000 tỷ đồng, đang thu hút sự chú ý của dư luận. Ý tưởng này được trình bày như một điểm nhấn hiện đại, tạo thêm phương tiện giao thông công cộng và góp phần định hình cảnh quan ven sông.
PGS.TS Lưu Đức Hải, nguyên giảng viên Khoa Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, vừa qua bối cảnh mưa lũ lịch sử do siêu bão Yagi đã như một lời nhắc nhở về việc cần nghiêm túc nhìn nhận và xem xét lại vấn đề môi trường khi thực hiện quy hoạch phát triển đô thị cảnh quan dọc sông Hồng.
Quy hoạch đô thị cảnh quan dọc sông Hồng cần được thực hiện thận trọng.
Ngày 10/9/2024, Hà Nội đã phải phát lệnh Báo động 3 trên sông Hồng tại 10 quận huyện trong bối cảnh nước sông Hồng dâng cao. Nước tràn qua khu vực bãi bồi, uy hiếp nhiều khu dân cư ở sát ven sông. Nhiều địa phương nằm ven sông Hồng đã tổ chức di dời các hộ dân có nguy cơ cao tới nơi an toàn. Trên mạng xã hội, nhiều người bày tỏ sự ngạc nhiên khi thấy các cửa khẩu ở đê sông Hồng được đóng lại nhằm ngăn nguy cơ nước sông tràn vào khu dân cư. Có lẽ phải hàng vài chục năm qua công tác này mới được lặp lại khi nước sông Hồng dâng cao lịch sử.
Nước lũ trên sông Hồng lên cao nhất 20 năm qua, tại sông Thao ở Yên Bái, đỉnh lũ cũng vượt qua kỷ lục năm 1968. Tại sông Cầu, lũ chỉ còn cách mức lịch sử năm 1971 khoảng 5cm… Và hàng loạt các sông trên địa bàn miền Bắc đã ghi nhận mức nước dâng cao lịch sử. Mưa lớn, lũ từ thượng nguồn đổ về đã khiến nhiều khu vực của Hà Nội chìm trong biển nước cả tháng trời như tại Quốc Oai, Chương Mỹ (nằm trong lưu vực các sông Tích, Bùi, Đáy, Nhuệ). Còn trong nội thành, quận Hoàn Kiếm đã phải sơ tán 1.059 nhân khẩu của 276 hộ thuộc 6 địa bàn dân cư khu vực Phúc Xá đến nơi an toàn để tránh lũ.
Trong bối cảnh mưa lũ lịch sử như vậy, nhiều nhà khoa học và các chuyên gia về lĩnh vực môi trường bày tỏ sự quan ngại về các khu dân cư hiện hữu nằm ngoài đê sông Hồng như hiện nay tại Hà Nội.
Một giả sử không mong đợi nhưng cũng cần được phân tích rõ hơn, đó là, nếu một trong những hồ thủy điện phía thượng nguồn sông Đà, sông Thao, sông Lô… bị vỡ hoặc buộc phải phá trong kế hoạch thì mực nước ở Hà Nội sẽ ra sao? Chưa kể, bản thân sông Hồng qua Hà Nội nhận nước từ các con sông lớn bắt nguồn từ Trung Quốc, trong trường hợp mưa lũ lớn chắc chắn phía bạn phải xả lũ, nguy cơ ngập lụt lại càng cao.
Quy hoạch cần tính đến rủi ro của biến đổi khí hậu
Theo Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam, sông Hồng là con sông quan trọng của nước ta có chiều dài 1.149 km, trên đất Việt Nam dài 556 km, với lưu vực 169.000 km2, trong đó phần diện tích lưu vực thuộc Trung Quốc là 81.240 km2 (48%), phần Việt Nam 87.760 km2 (52%). Lượng mưa trung bình hàng năm của lưu vực vào khoảng 3000mm và tổng lượng dòng chảy trung bình nhiều năm là 83,5 tỷ m3.
Tuy nhiên lưu lượng nước phân bổ không đều, về mùa khô lưu lượng giảm chỉ còn khoảng 700 m³/s, nhưng vào cao điểm mùa mưa có thể đạt tới 30.000 m³/s, lưu lượng trung bình 2.640 m³/s. Đầu nguồn sông Hồng và đầu nguồn phụ lưu sông Đà phía Trung Quốc đã xây dựng hàng chục thủy điện với tổng dung tích các hồ thủy điện nhiều tỷ m3.
Do vậy, việc quy hoạch xây các công trình đô thị ngoài đê sông Hồng sẽ cản trở dòng chảy thoát lũ, cũng như nước lũ ngập sẽ gây hư hỏng công trình đô thị sẽ được xây dựng và ảnh hưởng tiêu cực tới phát triển kinh tế - xã hội của Hà Nội nói riêng và các tỉnh đồng bằng sông Hồng nói chung.
Theo KTS Trần Huy Ánh - Ủy viên thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội, với tiến bộ của khoa học công nghệ, những viễn cảnh bắt mắt chỉ cần một đêm có thể thiết kế ra vài phương án, nhờ phần mềm AI còn có thể dựng thành phim ảnh sinh động… Song rất cần trí tuệ và trách nhiệm để nghiên cứu tổng hợp về những tổn thương của sông Hồng trong 25 năm đã qua và 25 năm tới, làm rõ các vấn đề như lòng sông biến dạng thế nào khi bị hút cát, những nguy cơ về ngập lụt hay khô hạn sẽ ra sao? Ô nhiễm nguồn nước mặt, nước ngầm thế nào? Và quan trọng hơn là trước những nguy cơ ấy chúng ta sẽ khắc phục các thách thức đó ra sao?
Nếu có những nhà đầu tư đủ tầm nhìn và trách nhiệm gánh vác, Hà Nội có thể hướng tới một tương lai bền vững và an tâm hơn, bởi vận mệnh của sông Hồng gắn liền với sinh kế của hơn 30 triệu người trong lưu vực. Tuy nhiên, theo tôi, khi chưa có giải pháp khả thi để cải thiện, cần thận trọng và hạn chế những đề xuất có nguy cơ gây tổn thương cho dòng sông mà không thể phục hồi. Xét đến cùng, giá trị lớn nhất của cảnh quan sông Hồng vẫn là dòng nước đầy đặn, trong lành và chảy hiền hòa.
Các nhà khoa học Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cũng cho rằng, với tình hình biến đổi khí hậu như hiện nay, các cơn bão lớn sẽ xuất hiện với tần suất nhiều hơn, mạnh hơn; lượng mưa lưu vực do bão không chỉ là 500mm nữa, mà có thể tới 1000mm thì các hồ trên sông Đà, sông Lô; nhất là các hồ thủy điện ở Trung Quốc phải xả để không vỡ đập. Như vậy, mực nước sông Hồng tại Hà Nội có thể lên mức 14,3m (năm 1971) và cao hơn, chứ không chỉ dừng ở 11,5m - báo động cấp 3 như đợt lũ vừa rồi.
Hệ thống đê hạ lưu sông Hồng của các tỉnh đồng bằng Sông Hồng không thể trụ vững trước nguy cơ thiên tai lũ lụt đó. Do đó, nhà khoa học này cho rằng, sau đợt bão lũ vừa qua, Hà Nội cần xem xét và đánh giá lại quy hoạch phát triển thành phố ngoài đê sông Hồng về tính an toàn, ảnh hưởng để đảm bảo việc thoát lũ toàn bộ sông Hồng.
