Corticoid là nhóm thuốc được sử dụng điều trị trong các bệnh lý liên quan đến viêm dị ứng và miễn dịch. Trong quá trình sử dụng thuốc, nếu dừng thuốc đột ngột là một trong những nguyên nhân chính gây ra hội chứng suy tuyến thượng thận cấp. Tại Việt Nam, nguyên nhân này khá phổ biến và gặp nhiều ở các bệnh nhân nữ lớn tuổi, do bị viêm khớp đã tự mua và sử dụng thuốc chứa corticoid không đúng cách.
Tại sao lại suy tuyến thượng thận?
Thượng thận là tuyến nội tiết nhỏ nằm ngay phía trên 2 thận. Mỗi tuyến bao gồm 2 phần, phần tủy (bên trong) tiết ra các hormon catecholamin có tác dụng duy trì mức huyết áp và nhịp tim, phần vỏ (bên ngoài) tiết ra các hormon corticosteroid. Những hormon này có vai trò rất quan trọng đối với sự sống. Suy tuyến thượng thận là tình trạng tuyến thượng thận sản xuất quá ít cortison, dẫn đến rối loạn các quá trình chuyển hóa trong cơ thể, ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến sức khỏe của bệnh nhân, thậm chí gây tử vong.
Một trong những nguyên nhân gây suy tuyến thượng thận cấp là do dùng thuốc glucocorticoid trị bệnh không đúng cách. Khi uống quá nhiều glucocorticoid sẽ ức chế các hoạt động của tuyến thượng thận và khi ngừng uống thuốc này thì tuyến thượng thận mất khả năng phục hồi về hoạt động bình thường. Đặc biệt, nếu khi đó mà bệnh nhân đồng thời gặp phải stress mạnh về tinh thần hoặc thể xác (chấn thương, phẫu thuật...) thì sẽ rất nguy hiểm cho tính mạng.
Biểu hiện của suy tuyến thượng thận do glucocorticoid: Khi đang dùng glucocorticoid liều cao, kéo dài và ngừng thuốc hoặc giảm liều đột ngột bệnh nhân sẽ thấy mệt mỏi khó chịu, chán ăn, đau cơ, nhức đầu, bong vảy da, thậm chí có sốt. Nếu bệnh nhân bị tổn thương tuyến thượng thận cấp với các triệu chứng nặng, xuất hiện đột ngột: đau bụng, đau lưng, đau chân; nôn và tiêu chảy nhiều gây mất nước nặng; hạ huyết áp, có khi không đo được; lơ mơ, có thể hôn mê. Lúc này, cần phải đưa bệnh nhân tới bệnh viện ngay để được cấp cứu kịp thời.
Vị trí của tuyến thượng thận.
Biện pháp tránh suy tuyến thượng thận do corticoid
Do corticoid là một loại thuốc được dùng trong rất nhiều bệnh, nên những bệnh nhân buộc phải dùng nhóm thuốc này khi muốn ngừng thuốc và tránh được các tác dụng phụ nguy hiểm của thuốc, trong đó có suy tuyến thượng thận thì phải có phương pháp ngừng thuốc an toàn. Các bác sĩ hiện nay vẫn đang áp dụng biện pháp ngưng thuốc từ từ, kết hợp với việc theo dõi cortisol huyết tương trong quá trình ngừng thuốc để việc “cai” corticoid đạt hiệu quả. Kế hoạch ngừng thuốc phải đạt hai mục tiêu: Một là, tránh tác dụng phụ của dùng glucocorticoid kéo dài. Hai là, tránh xuất hiện suy thượng thận chức năng.
Cụ thể, có các biện pháp cai thuốc như sau: Phương pháp thứ nhất là giảm liều thuốc từ từ, sau đó tiến tới dùng cách nhật rồi có thể ngừng thuốc. Trước khi ngừng thuốc, nên kiểm tra cortisol huyết tương 8 giờ để đánh giá chức năng thượng thận. Phương pháp thứ hai cũng giảm thuốc từ từ, từ liều cao dược lý tới liều sinh lý. Sau khi đã giảm tới liều sinh lý thì có một số cách tiếp theo có thể áp dụng: Chuyển sang dùng hydrocortisone (corticoid nhẹ) có tác dụng ngắn cho phép trục hạ đồi - yên - thượng thận phục hồi. Hoặc chuyển sang dùng cách nhật glucocorticoid có tác dụng trung bình: prednisolon dùng buổi sáng cách nhau 48 giờ. Khi tới giai đoạn liều sinh lý, đo cortisol huyết tương 8 giờ sáng để đánh giá suy thượng thận. Nếu đo cortisol trong huyết tương chưa đạt thì vẫn phải tiếp tục dùng glucocorticoid liều sinh lý. Nếu cortisol huyết tương đã ở mức tiêu chuẩn, tức là trục hạ đồi - yên - thượng thận đã phục hồi, vì vậy có thể ngừng thuốc… Tuy nhiên, trong một năm sau khi ngừng thuốc, bệnh nhân phải được kiểm tra và bù thêm glucocorticoid khi bị bệnh hay chấn thương.
Để đề phòng các cơn suy thượng thận cấp cũng như các hậu quả xấu của biến chứng này thì ngoài việc phải uống thuốc corticoid theo đơn, bệnh nhân suy thượng thận nên: Luôn giữ liên hệ với thầy thuốc bằng cách đi khám đều đặn để uống thuốc đủ liều hoặc được tư vấn thay đổi tăng hoặc giảm liều uống cho phù hợp.
