Suy giãn tĩnh mạch chi dưới (SGTMCD) gặp ở người trưởng thành, đặc biệt ở người cao tuổi (NCT). Nếu không được điều trị sớm có thể gây lở loét da, nhiễm khuẩn huyết, nguy hiểm hơn là tạo cục máu đông di chuyển theo máu gây tắc mạch cục bộ (nhồi máu cơ tim, mạch máu não, tắc động mạch phổi) có thể gây tử vong.
Ai dễ bị SGTMCD?
SGTMCD rất thường gặp ở NCT, trong đó nữ giới chiếm tỷ lệ cao hơn nam giới. Đây là tình trạng tĩnh mạch nông bị giãn, chạy quanh co và có dòng máu chảy theo chiều trái ngược nhau. Bệnh xuất hiện khi thành tĩnh mạch bị suy yếu và các van một chiều bên trong lòng mạch bị tổn thương. Trong lòng của tĩnh mạch được cấu tạo bởi một hệ thống van một chiều, do đó, máu trở về tim từ tĩnh mạch cũng theo một chiều nhất định không có hiện tượng máu chảy trở lại. Vì vậy, các cơ quan ở xa tim nhưng máu vẫn hồi trở lại tim một cách nhịp nhàng, đều đặn. Khi tĩnh mạch bị giãn sẽ ảnh hưởng đến quá trình lưu thông máu về tim. Tĩnh mạch chi dưới thường bị suy giãn nhiều hơn cả. Tuổi càng cao thì nguy cơ thoái hóa các cơ quan càng lớn, trong đó có thoái hóa van tĩnh mạch. Bên cạnh đó là do tư thế sinh hoạt trong suốt quá trình sống bởi phải đứng, ngồi lâu một chỗ, ít vận động hoặc phải mang vác nặng (bệnh nghề nghiệp), từ đó tạo điều kiện cho máu bị dồn xuống hai chân, làm tăng áp lực trong các tĩnh mạch ở chân, lâu ngày sẽ gây tổn thương các van tĩnh mạch một chiều. Khi các van này bị suy yếu sẽ giảm khả năng ngăn chặn luồng máu chảy ngược xuống dưới do tác dụng của trọng lực, dẫn đến ứ máu ở hai chân. Ngoài ra, SGTMCD còn có thể gặp ở người béo phì, làm việc, sống ở môi trường ẩm thấp, thiếu vi chất hoặc ăn thiếu chất xơ. Các cụ bà có tỷ lệ mắc bệnh SGTMCD cao hơn các cụ ông bởi họ là người làm công việc nội trợ hàng ngày trong suốt nhiều năm hoặc do ngành nghề (đứng máy trong công xưởng dệt, may, đứng bán hàng). Do phải đứng nhiều, đứng lâu nhiều giờ sẽ làm cho tĩnh mạch chân bị giãn ra, lâu ngày bị suy giãn. Một số phụ nữ khi đang trong độ tuổi sinh nở sinh đẻ nhiều lần nay tuổi đã cao cũng dễ mắc bệnh (bởi tổng thời gian mang thai nhiều). Ngoài ra, SGTMCD còn có thể do di truyền (bố hoặc mẹ bị SGTMCD hoặc cả hai).
Cục máu đông gây tắc động mạch - biến chứng nguy hiểm của SGTMCD
Bệnh SGTMCD thường thấy những đám tĩnh mạch nổi lên ngoằn ngoèo, tạo thành từng búi nằm ngay sát dưới da chi dưới (khoeo, cẳng chân, bắp chân, cổ chân), có khi gặp cả vùng đùi. Những biểu hiện hay gặp nhất lúc đầu là có cảm giác nặng chân, mỏi chân, phù nhẹ (khi đứng lâu, ngồi nhiều), đứng lên hoặc ngồi xuống rất khó khăn, vọp bẻ, chuột rút vào buổi tối, có cảm giác như kiến bò vùng cẳng chân về đêm. Giai đoạn tiến triển bệnh sẽ gây phù chân, có thể phù ở mắt cá hay bàn chân (do máu thoát ra ngoài mạch). Vùng cẳng chân xuất hiện chàm da, thay đổi màu sắc da do máu ứ ở tĩnh mạch lâu ngày làm rối loạn dinh dưỡng. Các tĩnh mạch trương phồng lên gây cảm giác nặng, đau nhức chân. Khi bệnh nặng hơn thì có thể thấy các búi tĩnh mạch trương phồng nổi rõ trên da và các mảng bầm máu trên da.
Tại những vùng bị giãn tĩnh mạch, chức năng dinh dưỡng của tĩnh mạch bị giảm sút nặng nề. Những vùng da mỏng và tĩnh mạch giãn nhiều có thể bị loét, nếu không được điều trị, chăm sóc cẩn thận thì rất dễ bị nhiễm khuẩn, lở loét da diện rộng. Nếu bị nhiễm vi khuẩn tụ cầu vàng (S. aureus) hoặc trực khuẩn mủ xanh (P. aeruginosa) thì rất nguy hiểm vì chúng kháng lại nhiều loại kháng sinh rất khó khăn cho điều trị. Cực kỳ nguy hiểm là có thể gây nhiễm khuẩn huyết. Hậu quả nặng nề nhất trong SGTMCD là do máu bị ứ đọng lâu trong lòng mạch dễ tạo nên cục máu đông. Nếu phát hiện muộn và xử lý không tốt thì cục máu đông này sẽ trôi đi theo dòng máu, chảy về tim, sau đó di chuyển theo dòng máu đến các cơ quan, nếu gặp phải nơi mạch máu nhỏ, lòng động mạch hẹp (động mạch bị xơ vữa ở NCT) thì rất dễ gây tắc nghẽn (qua mạch máu não gây thiếu máu não gây nhũn não hoặc xảy ra ở động mạch vành tim gây nhồi máu cơ tim). Cục máu đông từ tim phải di chuyển đến động mạch phổi gây tắc động mạch phổi, có thể dẫn đến tử vong trong vài phút nếu không được chẩn đoán và xử trí kịp thời.
Cần làm gì để điều trị và phòng ngừa SGTMCD?
Khi nghi ngờ mắc bệnh SGTMCD, điều đầu tiên là phải đi khám bệnh để được điều trị và tư vấn sớm, tránh để xảy ra biến chứng. Vệ sinh da vùng giãn tĩnh mạch, nhất là vùng có lở loét để tránh nhiễm khuẩn. Để phòng tránh bệnh SGTMCD, nên thường xuyên vận động để tăng cường lưu thông máu ở chân. Tránh để thừa cân béo phì. Chế độ ăn ít muối, nhiều chất xơ, rau quả để tăng tính bền vững thành mạch sẽ ngăn ngừa tình trạng phù do giữ nước và táo bón. Tránh đi giày gót cao. Không mặc quần áo bó chặt quanh vùng eo, háng hoặc cẳng chân gây cản trở lưu thông máu. Kê cao chân khi nằm. Tránh ngồi hoặc đứng lâu. Thường xuyên vận động, đi bộ hằng ngày. Thay đổi tư thế thường xuyên để tăng lưu thông máu, không ngồi vắt chéo chân vì gây cản trở tuần hoàn máu.
ThS. Bùi Mai Hương
