HIV và ảnh hưởng đến thần kinh, tâm thần
Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (Acquired Immunodeficiency Syndrome - AIDS) là giai đoạn cuối cùng của quá trình nhiễm HIV (Human Immuno deficiency Virus – HIV) tấn công và tiêu diệt dẫn các tế bào miễn dịch làm suy giảm miễn dịch của cơ thể, phát sinh các bệnh nhiễm khuẩn cơ hội, các tổn thương thần kinh - tâm thần, các khối u và dẫn đến tử vong.
HIV lây truyền chủ yếu bằng 3 đường: đường máu (truyền máu, tiêm chích, tai nạn nghề nghiệp,…), đường tình dục và đường lây truyền từ mẹ sang con.
Sức khỏe tâm thần của người mắc HIV cần được quan tâm đúng mức. Ảnh minh họa
Về mặt thần kinh - tâm thần thì AIDS là hậu quả của nhiễm HIV gây ra hàng loạt các hội chứng toàn thân và thần kinh - tâm thần. HIV xâm nhập vào các tế bào hệ thống miễn dịch và hệ thống thần kinh. Các virus này xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương trực tiếp gây ra các hội chứng thần kinh - tâm thần. Các rối loạn do HIV/AIDS đã làm đảo lộn chiến lược dự phòng trên toàn cầu. Vì vậy, các chuyên gia của ngành thần kinh - tâm thần đóng một vai trò hết sức quan trọng trong cuộc chiến chống lại các rối loạn có liên quan đến HIV/AIDS. Vai trò này được thể hiện trong 3 lĩnh vực chủ yếu là:
Thứ nhất, khi mổ tử thi các tác giả nhận thấy tổn thương đại não gặp ở 75 - 90% số trường hợp. Các biến chứng thần kinh - tâm thần như viêm não có liên quan đến HIV/AIDS xảy ra ở ít nhất là 50% số trường hợp và trong đó có khoảng 10% biến chứng này là dấu hiệu đầu tiên của bệnh.
Thứ hai, các hội chứng rối loạn tâm thần cổ điển như rối loạn lo âu, rối loạn trầm cảm và loạn thần khác là rất phổ biến trong nhiễm HIV/AIDS. Các nhà lâm sàng tâm thần cần phải khám xét tỉ mỉ, đánh giá chính xác và điều trị phối hợp tích cực rối loạn thần kinh và tâm thần bằng các thuốc hướng tâm thần và tâm lí liệu pháp.
Thứ ba, các chuyên gia tâm thần và các tổ chức sức khỏe tâm thần cần phải giáo dục cho nhân dân và xã hội về các rối loạn có liên quan đến HIV/AIDS, làm thay đổi nhận thức cơ bản về các hành vi tình dục và sử dụng ma túy.
Sau thời gian HIV xâm nhập vào não qua hàng rào máu-não và tác động đến hệ thần kinh trung ương người bệnh cảm thấy mệt mỏi, uể oải, đau đầu, mất ngủ, cảm xúc dễ bị kích thích, thay đổi tính tình, đôi khi có mê sảng,…
Về mặt tâm lí, chủ yếu là rối loạn sự thích ứng khi biết xét nghiệm HIV (+), đa số bệnh nhân có phản ứng tâm lí âm tính như: lo sợ, hoảng hốt, tức giận, buồn chán, khước từ tất cả, có mặc cảm, tự ti do bị đe dọa đến cuộc sống, bất lực trước cuộc sống, lo lắng sợ truyền bệnh cho người thân, bị xã hội miệt thị và ruồng bỏ,… thường dẫn đến tự sát trong giai đoạn này. Tuy nhiên vẫn có một số bệnh nhân có phản ứng thích nghi tích cực vượt qua các stress.
Bác sĩ nỗ lực hỗ trợ tâm lý người bệnh
Theo dữ liệu từ Cục Phòng, chống HIV/AIDS Việt Nam, đến cuối năm 2023, cả nước có khoảng 250.000 người sống chung với HIV, trong đó chỉ 170.000 người đang được điều trị ARV. Nghiên cứu từ Tạp chí Y học Dự phòng năm 2022 chỉ ra rằng 35% bệnh nhân ngừng điều trị trong hai năm đầu tiên, chủ yếu do gánh nặng tâm lý và xã hội.
Công trình của Tổ chức Sức khỏe Gia đình Quốc tế (FHI 360) năm 2024 cũng cho thấy khoảng 50% người HIV tại Việt Nam không duy trì điều trị liên tục, trong đó nhóm quan hệ tình dục đồng giới nam (MSM) chiếm tỷ lệ cao nhất. Vấn đề không chỉ dừng lại ở việc tuân thủ điều trị mà còn liên quan sức khỏe tinh thần của các bệnh nhân, bác sĩ cho hay.
Một nghiên cứu năm 2021 từ Bệnh viện Đại học Y Hà Nội khảo sát 183 nam MSM cho thấy 23,5% số người này bị trầm cảm. Các triệu chứng phổ biến nhất xuất hiện ở hơn 50% người mắc là giảm quan tâm, giảm khí sắc, mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ, bi quan về tương lai và giảm lòng tự trọng. Trầm cảm mức độ vừa chiếm tỷ lệ cao nhất trong nhóm này.
Tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương, tuyến cuối về bệnh truyền nhiễm ở miền Bắc, có khoảng 1.650 người nhiễm HIV đang điều trị ngoại trú. Đội ngũ y bác sĩ nhận thức rõ vai trò của họ không chỉ dừng lại ở việc điều trị thể chất mà còn phải hỗ trợ tâm lý, giúp người bệnh yên tâm quay lại tái khám.
Y học hiện đại đã có thuốc ARV giúp kiểm soát virus HIV hiệu quả, cho phép người nhiễm sống gần như bình thường. Nhưng với những trường hợp suy sụp, bác sĩ phải dành rất nhiều thời gian để giải thích, động viên rằng HIV không phải là dấu chấm hết. Nếu điều trị sớm, người nhiễm vẫn có thể sống khỏe mạnh, làm việc, yêu đương, lập gia đình như bao người khác.
Thực tế, nhiều bệnh nhân HIV phát hiện muộn do thiếu thông tin, khiến bệnh trở nặng, nhiều bệnh nhiễm trùng cơ hội tấn công cùng lúc. Gánh nặng điều trị, kinh phí và di chứng bệnh tật khiến họ rơi vào tuyệt vọng. Một số người biết mình nhiễm bệnh nhưng né tránh, sợ kỳ thị hoặc không tìm được nguồn tư vấn uy tín. Khi vào viện trong tình trạng nặng, tâm lý lo sợ và muốn buông bỏ càng trở nên mãnh liệt.
Khi bệnh nhân bỏ dở việc điều trị, virus HIV nhanh chóng trỗi dậy, hệ miễn dịch suy kiệt, các bệnh nhiễm trùng cơ hội dễ dàng tấn công. Nếu họ quay lại điều trị, phác đồ thuốc thường không còn hiệu quả như trước, tỷ lệ thất bại cao hơn, chi phí điều trị tăng, và nguy cơ lây nhiễm mới trong cộng đồng cũng cao hơn.
Các chuyên gia đề xuất cần xây dựng một hệ sinh thái y tế an toàn, nhân văn, trong đó tích hợp dịch vụ hỗ trợ tâm lý - tâm thần vào điều trị HIV như một phần bắt buộc, không phải tùy chọn. Hệ thống y tế cần đào tạo chuyên sâu về kỹ năng tư vấn tâm lý cho nhân viên, tăng cường kết nối với cộng đồng hỗ trợ người nhiễm HIV.
"GIẢI BÁO CHÍ TOÀN QUỐC VỀ PHÒNG, CHỐNG HIV/AIDS"
Tác phẩm hợp lệ phải được đăng, phát từ 10/07/2024 đến hết 20/11/2025
Thời gian nhận tác phẩm: Từ ngày phát động đến hết 20/11/2025 (tính theo thời điểm gửi trực tuyến).
Hình thức gửi tác phẩm dự thi: gửi Hồ sơ dự thi trực tuyến qua website: https://giaibaochi2025.skds.vn
