theo báo cáo của Thanh tra Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, qua thanh tra, 216 doanh nghiệp (DN) hoạt động trong lĩnh vực điện tử, phát hiện 1.798 sai phạm, bình quân 8,3 sai phạm/doanh nghiệp. Đáng chú ý, 100% DN điện tử có làm thêm giờ, trong đó có khoảng hơn 60% DN vi phạm quy định về làm thêm giờ…
Tràn lan vi phạm quy định về làm thêm giờ
Trong Chiến dịch thanh tra lao động năm 2017, thanh tra 216 DN hoạt động trong lĩnh vực điện tử, phát hiện 1.794 sai phạm, bình quân 8,3 sai phạm/DN. Đối với các hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật lao động, đoàn thanh tra đã lập biên bản vi phạm hành chính đối với 27 DN và báo cáo người có thẩm quyền ban hành Quyết định xử phạt hành chính, tổng số tiền xử phạt hành chính là 1,418 tỉ đồng.
Tại các DN hoạt động trong lĩnh vực điện tử có những sai phạm thường gặp như: Nội dung hợp đồng không đảm bảo quy định, chưa thể hiện được đầy đủ quyền và nghĩa vụ của người sử dụng lao động (SDLĐ) và người lao động (NLĐ); không thực hiện đối thoại định kỳ tại nơi làm việc 3 tháng/lần; không thống kê số lao động làm việc có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn lao động; không tổ chức huấn luyện an toàn, vệ sinh lao động hoặc huấn luyện không đầy đủ; không lập kế hoạch an toàn, vệ sinh lao động…
Người lao động tại các DN điện tử đông nhưng trình độ tay nghề chưa cao nên rất bị động trong đòi hỏi quyền lợi. (Ảnh minh họa)
Bên cạnh hành vi vi phạm của người SDLĐ, NLĐ làm việc tại 26 DN trong tổng số 216 DN được thanh tra chưa sử dụng đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân được cấp phát khi thực hiện công việc.
Ông Nguyễn Tiến Tùng - Chánh Thanh tra Bộ LĐ-TB&XH cho biết: “100% DN có làm thêm giờ, trong đó có khoảng hơn 60% DN vi phạm quy định về làm thêm giờ. Việc làm thêm giờ là việc đương nhiên phải có, nhưng chế độ làm thêm giờ như thế nào thì nhiều DN vẫn chưa đảm bảo”.
Ngoài ra, còn nhiều vi phạm về lao động khác như việc ký hợp đồng lao động sai phạm cả về nội dung và hình thức cũng như chất lượng. Điển hình như những công việc thường xuyên ổn định không xác định thời hạn kết thúc thì thông thường các đơn vị lại ký hợp đồng lao động có thời hạn.
Thách thức và giải pháp
Một trong những căn nguyên của tình trạng này là lao động trong ngành điện tử ngày càng tăng, nhưng có tới gần 69% không bằng cấp, chứng chỉ khiến cơ hội và chất lượng việc làm bị ảnh hưởng. Từ đó, NLĐ trở nên phụ thuộc và ở một góc độ nào đó là “trông chờ” vào DN cho việc.
Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội, ông Đào Quang Vinh cho biết, DN điện tử ở Việt Nam trong 10 năm qua phát triển mạnh, từ 307 DN (năm 2006) lên 1.165 DN (năm 2015). Những DN quy mô nhỏ (10 - 200 lao động) chiếm tỉ lệ cao nhất, DN quy mô trên 300 lao động đang có xu hướng tăng. “Sự phát triển của ngành điện tử Việt Nam chủ yếu do đã thu hút được đầu tư lớn từ các tập đoàn đa quốc gia, nhất là các tập đoàn đến từ Hàn Quốc, Nhật Bản, đặc biệt ở lĩnh vực sản xuất linh kiện điện tử”.
Sự tăng trưởng mạnh của các DN điện tử đã thu hút 453.181 lao động làm việc trong năm 2016, trong đó có 68,95% lao động nữ và 86,67% lao động có độ tuổi dưới 35. Tuy nhiên, trình độ chuyên môn của người lao động (NLĐ) lại không cao, 68,75% chưa có bằng cấp, chứng chỉ. Điều này khiến 80% DN điện tử gặp khó trong tuyển dụng lao động kỹ thuật.
Tuy thu nhập bình quân tháng/lao động ngành điện tử trong khu vực FDI cao hơn so với DN điện tử chung và các ngành khác, chênh lệch tiền lương của nhóm cao nhất và thấp nhất từ 2 - 2,9 lần nhưng có tới 80% NLĐ phải làm thêm giờ. Đáng chú ý, hơn 68% NLĐ làm trong DN điện tử chỉ ký hợp đồng lao động từ 3 tháng đến dưới 3 năm. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến nhiều lao động sau tuổi 35 có nguy cơ bị sa thải.
Viện Khoa học Lao động và Xã hội cũng chỉ ra thách thức về lao động ngành điện tử trong tương lai. Đó là thiếu lao động qua đào tạo, lao động có kỹ năng không phù hợp và bị già hóa. Để thúc đẩy việc làm bền vững trong ngành điện tử, Viện này khuyến nghị NLĐ cần được đào tạo tại DN để trang bị kỹ năng. Về phía các DN điện tử, đảm bảo an ninh việc làm, tránh sa thải tùy tiện NLĐ sau tuổi 35; đồng thời tham gia đào tạo phát triển kỹ năng phù hợp với kỷ nguyên và công nghệ mới. DN cũng cần có vai trò trong việc cung cấp môi trường lao động an toàn và sức khỏe, đảm bảo an toàn vệ sinh lao động…
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng, để tránh xu hướng sa thải NLĐ tuổi sau 35, cần có cơ chế chính sách chứ không thể trông chờ vào DN. Chẳng hạn, DN càng sa thải nhiều NLĐ ở độ tuổi thấp thì phải chịu thuế bảo hiểm cao. Lại cũng có ý kiến đề nghị, NLĐ làm trong lĩnh vực điện tử bao gồm cả lao động chất lượng cao. Tuy nhiên, cơ chế chính sách hiện nay chưa theo kịp các DN FDI. Vì thế, muốn thúc đẩy việc làm bền vững phải có chế độ đãi ngộ cho NLĐ để thu hút người giỏi vào làm cho DN Việt Nam.
