Sau một thời gian do dự, Hoa Kỳ công khai bày tỏ lập trường ủng hộ đối lập Ukraina thân Liên minh châu Âu. Washington đẩy Ukraina vào vòng tay của Bruxelles trong một cuộc đọ sức tranh giành ảnh hưởng mang màu sắc chiến tranh lạnh với Nga.
Phong trào phản kháng tại Ukraina bước vào tuần lễ thứ tư kể từ khi chính quyền Kiev bất ngờ thông báo bỏ ngang ý định ký kết thỏa ước Hội viên liên kết với EU ngày 21/11/2013. Lập tức từ nhà tù, nguyên nữ Thủ tướng Ioulia Timochenko kêu gọi dân chúng xuống đường phản đối. Phong trào đối lập được thành phần trí thức, sinh viên và ba vị Tổng thống cũ ủng hộ huy động gần 100.000 người biểu tình tiến chiếm trụ sở Tòa đô chính, bao vây trụ sở Chính phủ và Quốc hội để gây sức ép. Từ biểu lộ quyết tâm muốn Ukraina hội nhập vào gia đình châu Âu, phong trào thêm vào mục tiêu mới đòi Tổng thống Victor Ianoukovitch từ chức và lên án nguyên thủ quốc gia có ý đồ bán nước cho Nga. Do ở thế cá nằm trên thớt, lệ thuộc vào dầu khí của Nga, chính quyền Kiev, dù do đảng nào cầm quyền cũng phải chịu đựng sức ép của Nga. Cao điểm của sự khống chế là tái lập một vòng đai kết hợp các thành viên ngày trước của Liên Xô cũ nay được độc lập, trong đó có Ukraina ở biên giới phía Tây trong dự án “hiệp định thuế quan”.
Một rừng người với biểu ngữ màu xanh EU tràn ngập Quảng trường Độc lập Maidan.
Sau nhiều tuần im lặng, để cho EU một mình hứng đòn ngầm của Nga và phải chờ đến khi chính quyền Ianoukovitch huy động cảnh sát đặc biệt tấn công người biểu tình nhưng thất bại tại Quảng trường Độc lập Maidan, Mỹ mới chính thức phản ứng. Phó Tổng thống Mỹ Joe Biden nói với Tổng thống Ukraina là ông “lo ngại sâu sắc” trước viễn cảnh chính quyền đàn áp dân bằng bạo lực. Trong một động thái biểu tượng, đích thân Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ đặc trách châu Âu - bà Victoria Nuland tham gia biểu tình tại Kiev và phân phát bánh ngọt. Tại Quảng trường Độc lập, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ kêu gọi Ukraina hãy “bảo vệ tương lai của mình trong châu Âu”. Trong lúc đó, từ Washington, Bộ Ngoại giao Mỹ đe dọa “trừng phạt” giới lãnh đạo Kiev. Nhận định về thái độ của Mỹ, chuyên gia quan hệ quốc tế Mỹ Charles Kupchan nhận định là từ khi chiến tranh lạnh kết thúc, Mỹ và các đồng minh châu Âu đã khôn khéo lôi kéo các thành viên cũ của Liên Xô ngả theo phương Tây. Mục tiêu của phương Tây một phần là bắt nguồn từ tâm lý “vị tha” để chứng tỏ rằng những thành viên của Liên minh châu Âu và Liên minh Bắc Đại Tây Dương (NATO) thành công hơn và ổn định hơn là những nước đứng ngoài.
Vào tháng 10/2012, đích thân Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton và Cao ủy đối ngoại EU là Cathrine Ashton đã đến thăm vùng Balkans. Tại đây, hai bà khuyến khích Serbia, Kosovo và Bosnia noi gương Croatia gia nhập EU và NATO. Tuy nhiên, Mỹ cũng có dụng ý chiến lược là giới hạn ảnh hưởng của Nga. Giữa Washington và Matxcơva đang diễn ra ván cờ tranh giành ảnh hưởng đến sát cạnh biên giới của Nga.
Nhà phân tích khác là Joerg Forbrig của Viện Nghiên cứu German Marshall Fund chỉ trích Tổng thống Nga Vladimir Putin tìm cách “xung đột” với Mỹ, vẽ ra một “thế lực Tây phương thù địch” để phục vụ cho nhu cầu chính trị nội bộ. Chuyên gia Đức trách cứ Mỹ đã “phạm một sai lầm biểu tượng” khi Ngoại trưởng John Kerry vào giờ chót đã không dự Hội nghị Thượng đỉnh của Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu OSCE tại Kiev hồi đầu tháng 12. Hành động này đã được Nga xem là Mỹ bỏ rơi Ukraina. Tuy nhiên, qua tuyên bố của Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Jennifer Psaki thì không nên nhìn cuộc khủng hoảng hiện nay tại Ukraina qua lăng kính “xung khắc Mỹ - Nga”. Thực chất, hai bên cần nhau để giải quyết hai hồ sơ nóng khác là Syria và Iran. Còn Ukraina thì để cho Bruxelles gánh phần nặng nhất.
Theo AFP, vào lúc 10 giờ sáng ngày 15/12/2013, khi cuộc biểu tình bắt đầu, một rừng người với cờ Ukraina và biểu ngữ màu xanh EU tràn ngập quảng trường Ðộc lập Maidan. Phe đối lập huy động từ 200.000 đến 300.000 ủng hộ viên kéo về trung tâm thủ đô Kiev trực diện với 60.000 người ủng hộ Tổng thống Viktor Ianoukovitch. Ðây là lần thứ ba trong vòng ba Chủ nhật liên tiếp, phe đối lập biểu dương lực lượng sau khi Tổng thống Ianoukovitch bất ngờ không ký hiệp định liên kết với Liên minh châu Âu. Ðể chống lại phe đối lập, chính quyền Ukraina huy động ủng hộ viên từ miền đông giáp với biên giới Nga kéo về thủ đô. Nhiều người tiết lộ với AFP họ được trả công 20 euro, nhưng không giấu thất vọng. Họ ngỡ là về thủ đô để biểu dương tinh thần đoàn kết dân tộc nào ngờ cuối cùng phát hiện là họ bị đảng của Tổng thống đánh lừa biểu tình ủng hộ chính phủ.
Hương Linh
(Theo AFP, NYT)