Đau đầu là chứng bệnh thường gặp nhất của nhân loại, hiếm có người nào trong cuộc đời mình lại không mắc chứng bệnh đau đầu. Đau đầu do rất nhiều nguyên nhân gây nên, từ những căn nguyên rất thường gặp tưởng như vô hại như căng thẳng, nhiễm lạnh đến những nguyên nhân rất nguy hiểm như máu tụ nội sọ, dị dạng mạch máu não, u não... Đi tìm được nguyên nhân đau đầu và giải quyết được nó còn là một vấn đề lớn mà y học phải phấn đấu.
Về nguyên nhân có thể tạm chia đau đầu làm hai nhóm lớn:
- Đau đầu nguyên phát: Thường không có tổn thương thực thể não và các thành phần thuộc hộp sọ.
- Đau đầu thứ phát: Thường có tổn thương sọ và các thành phần thuộc hộp sọ. Đây là nhóm rất lớn do nhiều nguyên nhân thuộc nhiều chuyên khoa: thần kinh, tim mạch, hàm mặt, mắt, tai mũi họng... mà để tìm được nguyên nhân đôi khi rất khó khăn và tốn kém.
Khi bị đau đầu người bệnh cần đi khám tại các cơ sở chuyên khoa. Nếu là các trường hợp đau đầu thứ phát cần có các biện pháp điều trị, can thiệp kịp thời. Phạm vi bài viết này chỉ đề cập tới một số chứng đau đầu nguyên phát hay gặp trong cuộc sống và trên lâm sàng.
Người ta chia đau đầu nguyên phát thành hai nhóm nguyên nhân chính:
Đau đầu nguyên nhân mạch máu như đau đầu migren, đau đầu thành chuỗi, đau đầu do căng thẳng, bệnh Horton...
Đau đầu nguyên nhân thần kinhnhư đau dây thần kinh tam thoa, đau dây thần kinh chẩm...
Đau đầu migren (bệnh migraine)
Là loại đau đầu căn nguyên mạch phổ biến nhất, tuy nhiên chẩn đoán đúng migren đôi khi khá phức tạp, cần có kiến thức sâu về chuyên khoa thần kinh. Có một số đặc điểm lâm sàng để nhận diện bệnh như sau:
- Hay gặp ở tuổi trẻ, nữ nhiều hơn nam.
- Cơn đau thường thưa: Vài ngày có một cơn hoặc một tháng có vài cơn.
- Bệnh nhân đã bị ít nhất 5 cơn đau đầu với các biểu hiện:
Đau đầu kéo dài 4 - 72 giờ (nếu không được điều trị hoặc điều trị không có kết quả).
Đau một bên đầu.
Đau theo nhịp mạch đập.
Cường độ vừa hoặc nặng (cảm giác bứt rứt khó chịu, có thể mất khả năng làm các công việc thường ngày).
Tăng khi leo cầu thang hoặc vận động cơ thể nhẹ nhàng.
Trong cơn đau thấy buồn nôn và/hoặc nôn, sợ ánh sáng và sợ tiếng động.
- Trước cơn đau đầu bệnh nhân có thể thấy các triệu chứng báo trước (chuyên môn gọi là aura). Các thể bệnh này cần được các bác sĩ chuyên khoa thần kinh thăm khám và chẩn đoán.
- Bệnh nhân được khám chung và khám thần kinh không thấy các nguyên nhân đau đầu khác.
Điều trị đau đầu migren
- Trước hết bệnh nhân cần được nghỉ ngơi cơ thể và tinh thần, đây là biện pháp cần thiết trong mọi trường hợp đau đầu nói chung và migren nói riêng.
- Sử dụng các thuốc chống đau thông thường có hiệu quả trong nhiều trường hợp đau đầu nhưng chỉ có tính chất chữa triệu chứng và cũng không nên dùng liên tục trong thời gian dài. Nên sử dụng các thuốc như aspirin, noramidopyrin, paracetamol. Tuy nhiên các thuốc này có tác dụng phụ là gây viêm loét dạ dày tá tràng, ảnh hưởng tới chức năng gan.
Điều trị đặc hiệu migren gồm điều trị cắt cơn và điều trị dự phòng (hay điều trị nền).
- Điều trị cắt cơn bằng các thuốc đặc hiệu
Ergotamin tartrat, viên ngậm dưới lưỡi ngay từ khi có biểu hiện tiền triệu chứng. Thuốc có thể gây tăng nhẹ huyết áp, thận trọng sử dụng cho người bị bệnh tim mạch, đau thượng vị, ảnh hưởng tới gan, thận.
Nhóm triptan: thuốc có tác dụng khá tốt với những trường hợp migren không đáp ứng với các thuốc đã nêu. Cơ chế tác dụng của thuốc là kháng thụ thể 5 – HT1 ở mạch máu, điều hòa lại tính co giãn của mạch máu não, làm giảm cơn đau đầu. Tác dụng phụ của thuốc cũng khá nhiều như: phản ứng tại chỗ, ù tai, chóng mặt, tức ngực, buồn nôn, nôn, ngủ gà, khó tiêu... Không dùng cho bệnh nhân có bệnh tim mạch, phụ nữ có thai.
- Điều trị dự phòng:
Dùng dihydroergotamin viên, uống hàng ngày trong thời gian 10 - 12 tuần. Cần lưu ý tác dụng phụ của thuốc lên hệ tiêu hoá, thận trọng với người bị bệnh tim mạch, tăng huyết áp và không dùng cho phụ nữ có thai, cho con bú.
Các nhóm thuốc khác như thuốc chẹn b (propranolol), chẹn canxi (flunanizin), thuốc chống trầm cảm 3 vòng... cũng có thể sử dụng trong điều trị migren. Tuy nhiên cần thận trọng khi sử dụng propranolol vì ngoài tác dụng trên còn gây hạ huyết áp, mạch chậm, không dùng cho bệnh nhân bị loét dạ dày tá tràng, hen phế quản; các thuốc chống trầm cảm ba vòng không dùng cho người bị rối loạn nhịp tim, u tuyến tiền liệt, thận trọng với bệnh nhân trên 60 tuổi.
Các thuốc chống co giật: nhóm axit valproic, topiramat được khuyên dùng trong dự phòng cơn migren. Đây là các thuốc chống động kinh thế hệ mới, có thể dùng cho cả trẻ em, nhưng không sử dụng cho phụ nữ có thai. Khi mới dùng có thể thấy choáng váng, chóng mặt nhẹ (nhất là ở người cao tuổi).
Đau đầu do căng thẳng (Tension - type Headache)
Là loại đau đầu mang tính chu kỳ thường kéo dài tới hai tuần/ tháng hoặc 6 tháng/năm. Nguyên nhân thường là do căng thẳng tâm lý, các cơ vùng cổ vai gáy căng cứng. Cơn đau có đặc điểm kéo dài từ 30 phút đến 7 ngày với tính chất:
- Đau như ép, như bó (không đau theo mạch đập).
- Cường độ nhẹ đến vừa.
- Đau 2 bên.
- Không tăng khi leo cầu thang hoặc vận động cơ thể nhẹ.
- Không buồn nôn hoặc nôn.
- Không sợ ánh sáng, sợ tiếng động hoặc chỉ có một trong 2 triệu chứng này.
Điều trị
- Phải loại bỏ nguyên nhân gây đau đầu.
- Dùng các thuốc giảm đau thông thường như aspirin, noramidopyrin, paracetamol.
- Các thuốc giãn cơ vân, có thể dùng dạng tiêm hoặc uống. Dùng sau bữa ăn, thận trọng cho người có bệnh lý dạ dày tá tràng, trẻ em và người già. Không dùng cho bệnh nhân có bệnh nhược cơ.
- Các thuốc an tĩnh thần kinh như diazepam, sulpiride, các thuốc này không nên dùng kéo dài vì có thể gây quen thuốc.
- Các thuốc có tác dụng tăng tuần hoàn não như piracetam, vinpocetin...
Đau đầu nguyên phát căn nguyên thần kinh
Hay gặp nhất là đau dây thần kinh V và đau dây thần kinh chẩm.
Đau dây thần kinh chẩm có đặc điểm thường đau chói hoặc liên tục ở nửa sau một bên đầu, cũng có khi đau cả hai bên vùng chẩm gáy. Đau từ chân tóc phía sau lan lên đường nối qua hai tai. Các cử động như cúi, quay đầu, ngửa đầu làm đau đầu tăng lên. Đau thần kinh chẩm tiên phát thường được điều trị bằng các phương pháp:
- Phong bế tại chỗ, nên được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa.
- Thuốc giảm đau thông thường như aspirin, paracetamol...
- Các thuốc giãn cơ vân.
- Thuốc giảm đau thần kinh như gabapentine, đây bản chất là các thuốc chống co giật, nhưng có tác dụng giảm đau trong các trường hợp có đau thần kinh. Một số trường hợp bệnh nhân thấy chóng mặt, choáng váng sau uống thuốc.
Tóm lại, khi bị đau đầu, nhất là đau kéo dài cần phải được khám các thầy thuốc chuyên khoa để loại trừ các nguyên nhân gây đau, có biện pháp điều trị kịp thời và thích hợp. Có rất nhiều loại thuốc chữa đau đầu, tuy nhiên không thể dùng cho mọi trường hợp. Để phát huy hiệu quả của thuốc, hạn chế các tác dụng không mong muốn, người bệnh cần được khám và tư vấn đầy đủ, không nên dùng thuốc theo kiểu truyền miệng.
TS.BS. Nhữ Đình Sơn
