Metformin được dùng trong các trường hợp mắc tiểu đường không nhiễm toan thể cétone, không lệ thuộc insuline ở người trưởng thành (tiểu đường typ II), đặc biệt ở người có thể trọng béo phì, sau khi đã áp dụng chế độ ăn kiêng mà không cân bằng được đường huyết. Metformin cũng được dùng bổ sung cho liệu pháp insulin trong điều trị tiểu đường typ I.
Sử dụng metformin như thế nào?
Metformin không kích thích việc tiết insulin như trường hợp các sulfamid và không có tác dụng hạ đường huyết ở người không mắc bệnh tiểu đường. Thuốc làm giảm tình trạng tăng đường huyết ở bệnh nhân tiểu đường mà không gây ra các tai biến hạ đường huyết (trừ trường hợp nhịn đói hoặc dùng kết hợp với các thuốc hiệp đồng tác dụng). Tác dụng của thuốc làm gia tăng sử dụng glucose ở tế bào, cải thiện liên kết insulin - thụ thể (récepteur), ức chế sự tân tạo glucose ở gan và làm chậm hấp thu glucose ở ruột. Ngoài tác dụng điều trị tiểu đường, metformin còn tạo thuận lợi cho sự chuyển hóa của lipoprotein (thường bị rối loạn ở người đái tháo đường không phụ thuộc insulin) làm giảm cholestérol toàn phần và LDL-cholestérol, cũng như triglycéride toàn phần.
Người bệnh cần lưu ý đến các tác dụng bất lợi khi sử dụng metformin.
Không dùng thuốc này trong các trường hợp có nhiễm khuẩn, chấn thương (những trường hợp này phải được điều trị đái tháo đường bằng insulin), giảm hoặc rối loạn chức năng thận; người mang thai; nghiện rượu; thiếu dinh dưỡng. Phải ngưng tạm thời metformin cho người bệnh chiếu chụp Xquang có tiêm các chất cản quang có chứa iod, vì sử dụng những chất này có thể ảnh hưởng cấp tính đến chức năng thận.
Điều trị bằng metformin chỉ được coi là hỗ trợ, không phải là thay thế cho việc điều tiết chế độ ăn hợp lý. Bởi vậy, người bệnh cần điều chỉnh chế độ ăn, vì dinh dưỡng điều trị là một khâu trọng yếu trong kiểm soát bệnh đái tháo đường. Metformin không phù hợp điều trị cho người cao tuổi, vì ở đối tượng này thường có suy giảm chức năng thận. Nếu dùng cần phải kiểm tra creatinin trước khi bắt đầu điều trị.
Và những lưu ý
Các bất lợi thường gặp nhất khi dùng metformin là về tiêu hóa. Những tác dụng này thường liên quan đến liều và xảy ra vào lúc bắt đầu điều trị nhưng thường là nhất thời. Người bệnh hay gặp triệu chứng như buồn nôn, tiêu chảy, đầy thượng vị, táo bón, ợ nóng. Có thể làm dịu bớt các rối loạn này bằng cách dùng tạm loại bột trơ (có tác dụng băng niêm mạc dạ dày ruột) hoặc các dẫn xuất atropine hoặc các thuốc chống co thắt. Để ngăn ngừa các rối loạn tiêu hóa, nên uống metformin trong bữa ăn hoặc vào cuối bữa ăn, và chia đều làm 2 hoặc 3 lần trong ngày theo chỉ định của bác sĩ. Ngoài ra có thể gặp mày đay, da nhạy cảm với ánh sáng. Đối với người bệnh tiểu đường phụ thuộc insulin (typ 1), metformin không bao giờ thay thế được insulin, nhưng nếu phối hợp với insulin sẽ giúp giảm liều lượng insulin sử dụng và đạt tình trạng ổn định hơn về đường huyết. Việc định lượng đường trong máu mao mạch cho phép gia giảm liều lượng insulin sử dụng hàng ngày.
Metformin có thể dẫn đến hoặc tạo điều kiện gây tình trạng nhiễm toan acid lactique. Biến chứng chuyển hóa này gây tỷ lệ tử vong cao trong trường hợp không điều trị sớm. Trên bệnh nhân đang điều trị bằng thuốc, phải cảnh giác khi xuất hiện tình trạng vọp bẻ cơ (chuột rút), kèm theo rối loạn tiêu hóa, đau bụng và suy nhược toàn diện. Phải ngưng điều trị ngay, khi nồng độ acid lactique trong máu tĩnh mạch tăng cao hơn bình thường, kèm theo tình trạng tăng créatinine trong máu. Nhiễm toan acid lactique thể hiện qua tình trạng khó thở kiểu nhiễm toan, đau bụng, hạ thân nhiệt, nặng có thể dẫn đến hôn mê. Khi nghi ngờ có nhiễm toan chuyển hóa, nên ngừng ngay việc điều trị bằng metformine và cho bệnh nhân nhập viện khẩn cấp.
Một số thuốc gây tăng đường huyết như corticoid, thuốc lợi tiểu nhóm thiazide, thuốc uống tránh thai...) có thể làm thay đổi diễn biến của bệnh đái tháo đường. Trong trường hợp phải dùng các thuốc này, hoặc phải tăng liều, hoặc phải kết hợp với sulfamid hạ đường huyết, hoặc phải sử dụng insulin. Dùng metformin riêng lẻ hiếm khi dẫn đến hạ đường huyết, tuy nhiên phải cảnh giác với việc gia tăng tiềm lực thuốc khi dùng kết hợp với insulin hoặc sulfamid hạ đường huyết khác.
Không uống rượu hoặc các thức uống có chứa cồn trong thời gian dùng thuốc vì sẽ gây nguy hiểm làm tăng nguy cơ gây nhiễm toan acid lactique.